پرسش
در آيه 91 سوره انبياء در مورد حضرت مريم مي‌فرمايد: (وَالَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا)[1] ولي در سوره تحريم مي‌فرمايد: (الَّتِي أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا فَنَفَخْنَا فِيهِ مِن رُوحِنَا)[2] چرا يك‌جا ضمير مذكر آمده و در مورد همان مطلب در جاي ديگر ضمير مؤنث؟
پاسخ
موضوع آيه در مورد حضرت مريم3 است كه خداوند فرزندي به نام عيسي به او عنايت كرد بدون این‌که شوهري داشته باشد.
مفسران حدود هزارسال پيش مثل مرحوم علامه طبرسي; در تفسير مجمع‌البيان به اين نكته توجه كرده بودند[3] كه اين اختلاف تعبير براي چيست؟ و احتمالاتي را هم مفسران براي اين مسأله مطرح كرده‌اند، برخي گفته‌اند در آيه 91 سوره انبياء (فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا) كه ضمير مونث آمده ضمير به «التي» بر مي‌گردد. زيرا «التي» مونث است، لذا معناي آيه چنين مي‌شود: حضرت مريمي كه (أَحْصَنَتْ فَرْجَهَا) پاكدامن بود (فَنَفَخْنَا فِيهَا مِن رُّوحِنَا) ما در آن از روح خودمان دميديم. در مورد آيه آخر سوره تحريم، كه فرمود: (فَنَفَخْنَا فِيهِ مِن رُوحِنَا) مفسران در اينجا دو احتمال داده‌اند.[4]
ـ اين قيد به واژه فرج بر گردد، چون واژه «فرج» از لحاظ لفظي مذكر است و حكم مذكر را دارد و مي‌تواند ضمير مذكر به آن برگردد. لذا معناي آيه چنين مي‌شود: «ما در وجود حضرت مريم از روح خودمان دميديم.»
ـ ضمير به عيسي7 برگردد كه در اين حالت معناي آيه چنين مي‌شود: «ما در وجود حضرت عيسي7 كه در درون حضرت مريم3 تشكيل شده بود از روح خودمان در او دميديم.»
البته به نظر مي‌رسد معناي اول ظهور بیش‌تر داشته باشد.
[1]. «و (ياد كن) آن (مريم را) كه دامان (عفّت) خود را حفظ كرد و از روح خويش در او دميديم؛ و او و پسرش را نشانهاى (معجزهآسا) براى جهانيان قرار داديم»، انبياء/ 91.
[2]. «و (نيز) مريم، دختر عمران، كه دامان (عفت) خود را حفظ كرد و از روح خويش در او دميديم و كلمات پروردگار خويش و كتابهايش را تأييد كرد و از فرمانبرداران [فروتن] بود»، تحريم/ 12.
[3]. نك: مجمع البيان، ذيل آيه 91/ انبياء.
[4]. نك: همان ذيل آيه 12/ تحريم.