پرسش:

مقصود از «علق» در قرآن و علم پزشکی چیست؟

آيا درست است كه واژه‌ «علق» در قرآن به معناي «خون بسته» است؟ آيا علم پزشكي جديد تأييد مي‌كند؟

˜پاسخ:

قرآن كريم در آيات مختلف، به مراحل خلقت انسان اشاره دارد؛ يكي از اين مراحل «علق» است. واژه‌ «علق» شش بار[1] و در پنج آيه به صورت‌هاي مختلف به كار رفته است و همچنين سوره‌اي از قرآن با نام «علق» نازل شده است. (اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ)؛ «بخوان به نام پروردگارت كه آفريد، انسان را از علق آفريد.» اكثر مفسران[2] اتفاق نظر دارند كه 5 آيه‌ اول سوره‌ علق، نخستين آيات نازل شده بر پیامبر اکرم9 است.
علق در لغت:

واژه «علق» جمع «عَلَقَه» در اصل به معناي «چيزي كه به چيز بالاتر آويزان شود» آمده است و موارد استعمال آن در خون بسته، زالو، خون منعقد كه در اثر رطوبت به هر چيز مي‌چسبد، كرم سياه كه به عضو آدمي مي‌چسبد و خون را مي‌مكد و... مي‌باشد.[3] پس مي‌توان گفت: در مواردي كه علق استعمال شده: يكي چسبندگي و ديگري آويزان بودن، لحاظ شده است مانند: زالو، خون‌ بسته و كرم كه به عضو بدن مي‌چسبد و آويزان مي‌شود.
علق از نگاه علم

«علق»، همان خون بسته‌اي است كه از تركيب اسپرم مرد با اوول زن حاصل و پس از ورود به رحم زن بدان آويزان مي‌شود. پس از پيوستن نطفه‌ مرد به تخمك زن، تكثير سلولي آغاز مي‌شود و به صورت يك توده‌ سلوي در مي‌آيد كه به شكل توت است (به آن مارولا Marula گويند) و در رحم لايه‌گزيني مي‌كند يعني سلول‌هاي تغذيه‌كننده به درون لايه‌ مخاطي رحم نفوذ می‌کند و به آن (رحم) معلق (آويزان نه كاملاً چسبيده) مي‌شوند. قرآن اين مطلب را با تعبير زيباي «علق» بيان كرده است.[4] اگر واژه‌ «علق» را به معناي خون بسته بپذيريم، مي‌توانيم تناسب آن را با موارد استعمال اينگونه بيان كنيم:

1. چسبنده بودن آن[5]. (خون بسته‌اي كه براي مكيدن خون به بدن مي‌چسبد)

2. آويزان شدن آن به جداره‌ رحم.

3. مشابه زالو است: زالو هربار مي‌تواند به اندازه يك فنجان قهوه، خون انسان يا حيواني را بمكد. نطفه در رحم، زالو وار به رحم مي‌چسبد و از خون تغذيه مي‌كند.[6] همچنين در وجه تشبيه به زالو گفته شده است كه در مرحله‌ ايجاد جنين، از هر دو ماده‌اي به نام «هپارين» ترشح مي‌شود تا اينكه خون در موضع منعقد نشود و قابل تغذيه باشد.[7] شكل علقه مانند زالو است اين حالت در چهار هفته اول ادامه دارد.[8]

4. تغذيه از خون است.[9]

در نتيجه مي‌توان گفت:[10] با توجّه به ديدگاه دانشمندان و مفسّران و اهل‌لغت، «علق» به معناي «خون‌بسته» آويزان به رحم است. به ويژه آنكه اين مرحله از خلقت انسان در علم جنين‌شناسي جديد، به عنوان واسطه‌اي بين نطفه و مضغه (گوشت شدن) محسوب مي‌شود. يعني حدود 24 ساعت اين خون بسته به جدار رحم آويزان است و از خون آن تغذيه مي‌كند.

خداوند مي‌توانست با بيان «الدم المنقبضه؛ خون بسته» مطلب را ذكر نمايد اما با آوردن واژه‌ «علق» هم معناي خون بسته و هم معناي آويزان بودن را رسانده است كه با نظريات جديد پزشكي همخواني دارد.

با توجه به عدم پيشرفت علم پزشكي در 14 قرن قبل، مي‌توان مسئله‌ «علق» را يكي از شگفتي‌هاي علمي قرآن ناميد؛ كه بعد از 14 قرن كشف
شده است.[11]

براي مطالعه‌ بيشتر به كتاب‌هاي ذيل مراجعه شود:

1. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، دكتر رضايي اصفهاني، ج2، ص 487 ـ 481.

2. طب در قرآن، دكتر دياب و قرقوز، ترجمه از چراغي، ص 86.

3. اولين پيامبر آخرين دانشگاه، دكتر پاك نژاد، ج 11، ص 110.
4. مطالب شگفت‌انگيز قرآن، گودرز نجفي، ص 99.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. علق/ 1 و 2، حج/ 5، مومنون/ 14، غافر/ 67، قيامت/ 38.

[2]. ر.ك: تفسير نمونه، مكارم شيرازي، دارالكتب الاسلاميه، تهران، ج 27، ص 153.

[3]. التحقيق في كلمات قرآن‌كريم، حسن مصطفوي، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ايران، تهران، مفردات راغب اصفهاني، المكتبه الرضويه، تهران، ذيل ماده «علق»؛ ر.ك: قاموس قرآن، سيد علي اكبر قرشي، دارالكتب الاسلاميه، تهران، ذيل ماده «علق».

[4]. طب در قرآن، دكتر دياب و قرقوز، ترجمه چراغي، ص 86، انتشارات حفظي، تهران.

[5]. تفسير نمونه، همان، ج 27، ص 156.

[6]. مطالب شگفت‌انگيز قرآن، گودرز نجفي، ص 99، نشر سبحان، تهران.

[7]. اولين پيامبر آخرين دانشگاه، دكتر پاك‌نژاد، ج 11، ص 110، كتابفروشي اسلامي، تهران.

[8]. اسلام و طب جديد يا معجزات علمي قرآن، دكتر عبدالعزيز اسماعيل پاشا، ترجمة سيد غلامرضا سعيدي، انتشارات برهان، ص 182.

[9]. حضرت آيت‌الله معرفت بعد از پذيرفتن اين نظريه كه علق خون بسته است مي‌گويد: علقه در روز هفتم به جداره رحم مي‌چسبد. (التمهيد، محمدهادي معرفت، ج 6، ص 82)

[10]. لازم به ذكر است احتمالات ديگري درباره «علق» داده شده از جمله، بعضي‌ها علق را به معناي نطفه مرد (اسپرماتوزئيد) معنا كرده‌اند (مطالب شگفت‌انگيز قرآن، ص 99) و بعضي ديگر به معناي موجود صاحب علاقه كه اشاره به روح اجتماعي انسان است، معنا نموده‌اند. و بعضي ديگر اشاره به گل حضرت آدم7 كه حالت چسبندگي دارد نموده‌اند. (ر.ك: پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، دكتر رضايي اصفهاني، ج 2، ص 487 ـ 481)

[11]. ر.ك: پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، دكتر محمدعلي رضايي اصفهاني، انتشارات مبين، رشت، ج 2، ص 487 ـ 481.