توضیحات
دسته: ـ شیوه اجرای عقد ازدواج و شرایط آن چگونه است؟
بازدید: 1958

پرسش

شیوه اجرای عقد ازدواج و شرایط آن چگونه است؟

˜ پاسخ

الف) شیوه اجرای عقد ازدواج موقت و شرایط آن:

این مطلب در مبحث ازدواج موقت توضیح داده شد.

ب) شیوه اجرای عقد ازدواج دائم و شرایط آن:

در این مورد دستور و شرایط و مسائل عیناً از رساله مراجع تقلید[1] نقل می‌شود:

احکام ازدواج در رساله مراجع چيست؟

پاسخ

احکام نکاح یا ازدواج و زناشویی[2]

به ـ واسطة عقد ازدواج[3]، زن به مرد[4] حلال می‌شود و آن بر دو قسم است: دائم و غیردائم[5]. عقد دائم آن است که مدت زناشویی در آن معین نشود[6] و زنی را که به این قسم عقد می‌کنند ِ«دائمه» گویند و عقد غیردائم آن است که مدت زناشویی در آن معین شود، مثلاً زن را به مدت یک ساعت یا یک روز یا یکماه یا یکسال یا بیشتر عقد نمایند[7] و زنی را که به این قسم عقد کنند «متعه و صیغه» می‌نامند.*

*    *    *

احکام عقد

مسأله 2363 ـ در زناشویی ـ چه دائم و چه غیردائم ـ باید صیغه خوانده شود و تنها راضی بودن زن و مرد[8] کافی نیست و صیغة عقد را یا خود زن و مرد می‌خوانند، یا دیگری را وکیل می‌کنند که از طرف آنان بخواند.

مسأله 2364 ـ وکیل لازم نیست مرد باشد، زن هم می‌تواند برای خواندن صیغة عقد از طرف دیگری وکیل شود.**

مسأله 2365 ـ زن و مرد تا یقین[9] نکنند که وکیل آنها صیغه را خوانده است، نمی‌توانند به یکدیگر نگاه محرمانه نمایند[10] و گمان به این که وکیل صیغه را خوانده است کفایت نمی‌کند[11] ولی اگر وکیل بگوید صیغه را خوانده‌ام کافی است.

این مسأله، در رسالة آیت الله بهجت نیست

*    *    *

مسأله 2367 ـ یک نفر می‌تواند برای خواندن صیغة عقد دائم یا غیردائم از طرف دو نفر[12] وکیل شود و نیز انسان[13] می‌تواند از طرف زن وکیل شود و او را برای خود به طور دائم یا غیردائم عقد کند[14]، ولی احتیاط مستحب آن است که عقد را دو نفر بخوانند.*

این مسأله، در رسالة آیت الله بهجت نیست

*  *  *

دستور خواندن عقد دائم

مسأله 2368 ـ اگر صیغة عقد دائم را خود زن و مرد بخوانند و[15] اول زن بگوید: «زَوَّجْتُکَ نَفْسی عَلَی الصَّداقِ الْمَعْلُومِ» یعنی خود را زن تو نمودم به مهری که معین شده، پس از آن بدون فاصله[16] مرد بگوید: «قَبِلْتُ التَّزْویجَ» یعنی قبول کردم ازدواج را، عقد صحیح است[17] و اگر دیگری را وکیل کنند که از طرف آنها صیغة عقد را بخواند چنانچه مثلاً اسم مرد «احمد» و اسم زن «فاطمه» باشد و وکیل زن بگوید: «زَوَّجْتُ مُوَکِلِّتِی فاطِمَةَ مُوَکِّلَکَ اَحْمَدَ عَلی الصَّداقِ الْمَعْلُوم»[18]، پس بدون فاصله[19] وکیل مرد بگوید: «قَبِلْتُ لِمُوَکِّلی اَحْمَدَ عَلی الصَّداقِ»[20] صحیح می‌باشد[21].

*    *    *

دستور خواندن عقد غیردائم

مسأله 2369 ـ اگر خود زن و مرد بخواهند صیغة عقد غیردائم را بخوانند، بعد از آن که مدت و مهر را معین کردند، چنانچه زن بگوید:

«زَوَّجْتُکَ نَفْسی فِی الْمُدَّةِ الْمَعْلُومَةِ عَلَی الْمَهْرِ‌ الْمَعْلُوم»[22] بعد بدون فاصله[23] مرد بگوید: «قَبِلْتُ»، صحیح است. و اگر دیگری را وکیل کنند و اول وکیل زن به وکیل مرد بگوید: «مَتَّعْتُ[24] مُوَکِّلَتِی مُوَکِّلَکَ[25] فِی الْمُدَّةِ الْمَعْلُومَةِ عَلَی الْمَهْرِ الْمَعْلُوم» پس بدون فاصله[26] وکیل مرد بگوید: «قَبِلْتُ[27] لِمُوَکِّلی هکَذا» صحیح می‌باشد.

شرایط عقد

مسأله 2370 ـ عقد ازدواج چند شرط دارد:

اول: آن‌که به عربی صحیح خوانده شود به احتیاط واجب[28]، و اگر خود مرد و زن نتوانند صيغه را به عربي صحيح بخوانند، به هر لفظي كه صيغه را بخوانند صحيح است و لازم هم نيست كه وكيل بگيرند[29]، اما بايد لفظي بگويند كه معني «زَوَّجْتُ» و «قَبِ‍لْتُ» را بفهماند.

دوم: مرد و زن يا وكيل آنها كه صيغه را مي‌خوانند قصد انشاء داشته باشند يعني اگر خود مرد و زن صيغه را مي‌خوانند، زن به گفتن «زَوَّجْتُكَ نَفْسِي» قصدش اين باشد كه خود را زن او قرار دهد و مرد به گفتن «قّبَلْتُ التَّزْويجَ» زن بودن او را براي خود قبول نمايد و اگر وكيل مرد و زن صيغه را مي‌خوانند، به گفتن «زَوَّجْتُ وقَبِلْتُ»[30] قصدشان اين باشد كه مرد و زني كه آنان را وكيل كرده‌اند، زن و شوهر شوند.

سوم: كسي كه صيغه[31] را مي‌خواند بالغ و عاقل باشد[32]، چه براي خودش بخواند يا از طرف ديگري وكيل شده باشد[33].

چهارم: اگر وكيل زن و شوهر يا ولي آنها صيغه را مي‌خوانند،

در عقد، زن و شوهر را معين كنند مثلاً اسم آنها را ببرند يا به
آنها اشاره نمايند. پس كسي كه چند دختر دارد، اگر به مردي بگويد «زَوَّجْتُكَ إِحْدي بَناتِي» (يعني زن تو نمودم يكي از دخترانم را) و او بگويد «قَبِلْتُ» يعني قبول كردم، چون در موقع عقد، دختر را معين نكرده‌اند عقد باطل است.

پنجم: زن و مرد به ازدواج راضي باشند[34]، ولي اگر زن ظاهراً به كراهت اذن دهد و معلوم باشد قلباً راضي است عقد صحيح است.*
مسألة 2376 ـ دختری که به حد بلوغ رسیده و رشیده است، یعنی مصلحت خود را تشخیص می‌دهد، اگر بخواهد شوهر کند، چنانچه باکره باشد[35]، باید[36] از پدر یا جد پدری خود اجازه بگیرد[37] و اجازة مادر و برادر لازم نيست[38].

پی‌نوشت‌ها:
[1]. رساله مراجع، چاپ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 138.

تذکر: متن رساله فتوای حضرت امام خمینی; و حواشی از مراجع تقلید عصر حاضر است.

[2]. تمام اين پاسخ از كتاب توضيح المسائل مراجع (مطابق با فتواي دوازده نفر از مراجع معظم تقليد) از صفحه 379 ـ 387 مي‌باشد.

[3]. مکارم: ازدواج از مستحبات است و اگر کسی بترسد که با ترک ازدواج در حرام بیفتد ازدواج بر او واجب است. بواسطة عقد ازدواج...

[4]. سیستانی: و مرد به زن...

[5]. خوئی، تبریزی، سیستانی: دائم و غیردائم (ازدواج موقت)...

[6]. خوئی، سیستانی، تبریزی: و همیشگی باشد...

[7]. خویی: ولی باید مدّت ازدواج از مقدار عمر زن و شوهر زیادتر نباشد که در این صورت عقد دائمی خواهد بود...

سیستانی: ولی باید مدت ازدواج از مقدار عمر زن و شوهر یا یکی از آنها زیادتر نباشد که در این صورت عقد باطل خواهد بود...

تبریزی: ولی بنابر احتیاط باید مدّت ازدواج از مقدار عمر زن و شوهر زیادتر نباشد...

* بهجت: مسأله ـ عقد نکاح یا ازدواج، عقدی است که بوسیلة آن زن به مرد حلال می‌شود و آن بر دو قسم است:

1. عقد دائم: و آن عبارت است از ازدواجی که مدت در آن معین نشود و زنی را که به این صورت عقد می‌کنند «دائمه» گویند.

2. عقد غیردائم: و آن عبارت است از ازدواجی که مدت در آن معین شود و زنی را که به این صورت عقد کنند «متعه» یا «صیغه» می‌نامند، مثل آن که به مدت یک ساعت یا یک روز یا یک ماه یا بیشتر عقد نمایند.

[8] . سیستانی: و همچنین نوشتن...

** مکارم: مسأله ـ وکالت مرد از طرف زن، یا زن از طرف مرد، برای خواندن صیغه
مانعی ندارد.

[9]. سیستانی: تا اطمینان ...

[10]. مکارم: ولی اگر وکیلی مورد اعتماد باشد و بگوید خوانده‌ام کافی است.

فاضل: نمی‌توانند با یکدیگر رفتار محرمانه نمایند...

[11]. سیستانی: بلکه اگر وکیل بگوید صیغه را خوانده‌ام ولی اطمینان به گفتة او نباشد، احتیاط واجب آن است که بر آن ترتیب اثر ندهند.

[12]. گلپایگانی، صافی: از طرف زن و مرد...

[13]. گلپایگانی، صافی: نیز مرد...

[14]. گلپایگانی، صافی: و همچنین زن می‌تواند از طرف مرد وکیل شود که خود را به عقد او درآورد...

* مکارم: مسأله ـ احتیاط مستحب آن است که یک نفر از سوی دو همسر صیغة عقد نخواند، یعنی دو طرف عقد دو نفر باشند و نیز احتیاط مستحب این است که انسان نمی‌تواند از طرف زن وکیل شود تا او را برای خود به طور دائم و یا موقت عقد کند.

[15] . سیستانی: و پس از تعیین مقدار مهر...

[16]. سیستانی: بدون فاصلة قابل توجهی ...

[17]. سیستانی: و همچنین اگر فقط «قَبِلْتُ» بگوید عقد صحیح است...

[18]. خویی، تبریزی، سیستانی: وکیل زن بگوید: زَوَّجْتُ مُوَکِّلَکَ اَحْمَدَ مُوَکِّلَتِی فاطِمَةَ عَلَی الصَّداقِ الْمَعْلُومِ...

[19]. سيستاني: بدون فاصلة قابل توجهي....

[20]. خوئی، صافی، تبریزی، سیستانی: قَبِلْتُ التَّزْوِیجَ لِمُوَکِّلِی اَحْمَدَ عَلَی الصَّداقِ المَعْلُومِ...

[21]. اراکی، خوئی، تبریزی: و بنابر احتیاط واجب باید (گلپایگانی، صافی: و بهتر آن است) لفظی که مرد می‌گوید با لفظی که زن می‌گوید مطابق باشد، مثلاً اگر زن «زَوَّجْتُ» می‌گوید مرد هم «قَبِلْتُ التَّزْویج» بگوید.

سیستانی: و احتیاط مستحب آن است که لفظی که مرد می‌گوید با لفظی که زن می‌گوید مطابق باشد، مثلاً اگر زن «زَوَّجْتُ» می‌گوید مرد هم «قَبِلْتُ التَّزْوِیج» بگوید نه «قَبِلْتُ النِّکاحَ».

[22] . مکارم: (من خودم را به همسری تو در مدت معین با مهر معین درآوردم) مرد نیز بگوید: «قَبِلتُ» (قبول کردم) یا اینکه وکیل زن بگوید: «مَتَّعْتُ مُوَکَّلِتی مُوَکِّلَکَ فِی المَدّةِ الْمَعْلُومَةَ عَلَی الْمَهْرِ الْمَعْلومِ» (موکلة خودم را به ازدواج موکل تو در مدت معین با مهر معین درآوردم)، وکیل مرد نیز بگوید: «قَبِلْتُ لِمُوَکِّلی هکَذا» (قبول کردم برای موکل خودم همینطور).

[23]. سیستانی: بدون فاصلة قابل توجهی...

[24]. خویی، سیستانی: زَوَّجْتُ...

[25]. ]كلمة «مّوِكَ‍لِكِ» در رساله آيت الله تبريزي نيست[

[26] . سیستانی: بدون فاصلة قابل توجهی...

[27]. خویی، سیستانی: قَبِلْتُ التَّزْوِیْجَ...

[28]. ]عبارت «به احتياط واجب» در رساله آيت الله اراكي نيست[

[29]. گلپایگانی، صافی: اول: آن که به عربی صحیح خوانده شود و اگر خود مرد و زن نتوانند صیغه را به عربی صحیح بخوانند بهتر بلکه أحوط آن است که کسی را که می‌تواند به عربی صحیح بخواند وکیل کنند لکن لازم نیست و خودشان هم می‌توانند به غیرعربی بخوانند...

خوئی، تبریزی، فاضل: اول: آن که (خوئی، تبریزی: بنابر احتیاط) به عربی صحیح خوانده شود و اگر خود مرد و زن نتوانند صیغه را به عربی صحیح بخوانند چنانچه ممکن باشد بنابر احتیاط واجب (فاضل، تبریزی: احتیاط واجب آن است) کسی را که می‌تواند به عربی صحیح بخواند وکیل کنند و اگر ممکن نباشد خودشان می‌توانند به غیرعربی بخوانند...

سیستانی: اول: آن که بنابر احتیاط واجب به عربی خوانده شود و اگر خود مرد و زن نتوانند صیغه را به عربی بخوانند می‌توانند به غیرعربی بخوانند و لازم نیست وکیل بگیرند...

[30]. گلپایگانی، صافی: اگر وکیل مرد و وکیل زن صیغه را می‌خوانند به گفتن «زَوَّجْتُ الخ وَقَبِلْتُ»...

[31]. فاضل: صیغه عقد...

[32]. اراکی: کسی که صیغه را می‌خواند عاقل باشد...

گلپایگانی، صافی: کسی که صیغه را می‌خواند عاقل و بنابر احتیاط لازم بالغ باشد...

خویی، تبریزی: کسی که صیغه را می‌خواند بنابر احتیاط، بالغ و عاقل باشد...

[33]. سیستانی: سوم: کسی که صیغه را می‌خواند باید عاقل باشد، و اگر برای خود می‌خواند باید بالغ نیز باشد، بلکه بنابر احتیاط عقد کودک نابالغ ممیز برای دیگری کافی نیست، و اگر خواند باید طلاق دهند یا دوباره عقد بخوانند...

[34]. سیستانی: ولی اگر ظاهراً کراهت داشته باشند و معلوم باشد قلباً راضی هستند، عقد صحیح است.

* بهجت: مسأله ـ بنابر أظهر، ترجمة صیغة عقد به فارسی یا زبان دیگر با وجود قدرت بر عربی کافی است، و احتیاط مستحب عربی بودن صیغه است، و برای کسی که آشنا به معنای عربی صیغه نیست و فقط می‌داند که صیغة عقد، به این لفظ جاری می‌شود، احتیاط مستحب این است که هم صیغة عربی و هم ترجمه‌اش را بخواند، و اکتفا کردن او به عربی خالی از تأمل نیست، و اگرنمی‌توانند صیغة عربی را بخوانند و یا وکیل بگیرند، قطعاً ترجمه کافی است.

کسی که صیغة عقد را می‌خواند، چه برای خود و چه به عنوان وکیل، بنابر احتیاط واجب، باید بالغ و عاقل باشد و در هنگام خواندن صیغه قصد ایجاد عقد نکاح داشته باشد، و اگر در حال مستی صیغه را بخوانند، عقد صحیح نیست.

ولیّ یا وکیل زن یا مرد، که صیغة عقد را می‌خوانند باید زن و شوهر را به قصد و لفظ معین کنند و در صورتی که زن یا شوهر به لفظ یا قصد معین نشود، چه از روی غفلت باشد یا با قصد خلاف، عقد باطل است.

مکارم: مسأله ـ عقد ازدواج شرایطی دارد از جمله:

1. احتیاط آن است که صیغة آن به عربی صحیح خوانده شود، ولی در صورتی که مرد و زن نتوانند صیغه را به عربی بخوانند می‌توانند به زبان خود بخوانند و گرفتن وکیل برای خواندن صیغه به زبان عربی واجب نیست، ولی باید لفظی بگویند که معنی همان صیغة عربی را بفهماند.

2. کسی که صیغه را می‌خواند باید قصد انشاء داشته باشد یعنی قصدشان این باشد که با گفتن این الفاظ همسری در میان آن دو برقرار گردد، زن خود را همسر مرد قرار دهد و مرد این معنی را قبول کند، وکیل نیز باید چنین قصدی را داشته باشد.

3. کسی که صیغة عقد را می‌خواند باید عاقل و احتیاطاً بالغ باشد هرچند از طرف دیگری وکیل باشد.

4. ولیّ یا وکیل در اجرای صیغة عقد باید زن و شوهر را معین کند، بنابراین اگر کسی چند دختر دارد نمی‌تواند به مردی بگوید: «زَوَّجْتُکَ اِحدی بَناتی» (یکی از دخترانم را به همسری تو درآوردم).

5. زن و مرد باید از روی اختیار به ازدواج راضی باشند ولی اگر یکی از آن دو ظاهراً با کراهت اجازه می‌دهد، اما می‌دانیم قلباً راضی است عقد صحیح است.

6. صیغة عقد باید صحیح خوانده شود و اگر طوری غلط بخوانند که معنی آن را عوض کند عقد باطل است اما اگر معنی عوض نشود اشکالی ندارد.

[35]. سيستاني: و متصدي امور زندگاني خويش نباشد...

[36]. خوئی، اراکی، فاضل، صافی: بنابر احتیاط واجب باید...

گلپایگانی: بنابر احتیاط باید...

بهجت: بنابر احتیاط تکلیفاً...

[37]. بهجت: ولی در غیر باکره در صورتی که بکارتش به سبب شوهر کردن از بین رفته باشد، اجازه پدر و جد پدری لازم نیست. ]پايان مسأله[

سیستانی: بلکه بنابر احتیاط واجب اگر خود متصدی امور زندگانی خویش باشد نیز باید اجازه بگیرد...

[38] . تبريزي: و پدر نيز مي‌تواند با رعايت مصلحت دختر او را شوهر دهد.

مكارم: احتياط آن است كه با اجازة پدر یا جد پدری ازدواج نماید ولی اگر همسر مناسبی برای دختر پیدا شود و پدر مخالفت کند اجازة او شرط نیست. ]پايان مسأله[