پرسش
نظر و شیوه پیامبر اکرم در بهداشت جسم چیست؟
پاسخ
مقدمه
قران كريم، پيامبر اكرم را به عنوان «الگوي نيكو» معرفي مي‌كند و چون اين الگو بودن پيامبر به طور مطلق مطرح شده از اين رو ايشان در همه ابعاد «الگوي نيكو» مي‌باشند و وظيفه داريم از او الگوگيري كنيم.
و از آنجا كه تأثير «روح بر جسم» و «جسم بر روح» دو طرفه مي‌باشد؛ افرادي كه درآرزوي رسيدن به مقامات معنوي و ملكوتي هستند نمي‌توانند نسبت به جسم و نيازهاي جسمي خود بي‌تفاوت باشند و به تعبير ديگر برای رسيدن به «بهداشت روح و روان» لازم است به «بهداشت جسم» توجه ويژه نمود. چنان كه پيامبر اكرم به اين مطلب عنايت خاص داشتند.
و از طرفي چون پيامبراكرم به عنوان پيام‌آور الهي با مردم روبرو مي‌شدند و در اين رويارويي قبل از اينكه افراد به ويژگي‌هاي نيكوي اخلاقي و لطافت‌هاي روحي و زيبايي‌هاي رواني پيامبر پي ببرند ـ چراكه اين آگاهي به مجالست، همراهي و گذران زمان نياز دارد ـ به ويژگي ظاهري حضرت توجه مي‌كردند و در مورد او به قضاوت مي‌نشستند.
از اين رو مي‌توان گفت يكي از اسرار موفقيت حضرت محمد9 در پيام‌رساني الهي و تبليغ دين، همين موضوع توجه به بهداشت جسم و آراستگي ظاهري پيامبر بود.
كه در اين مجال برخي از آن‌ها را بر مي‌شماريم.
بهداشت غذايي
در مورد غذا خوردن پيامبر اكرم9 حكايت شده: ايشان هنگام غذا خوردن «بسم الله الرحمن الرحيم» مي‌گفت و غذا را با سه انگشت تناول مي‌كرد (لقمه‌هاي حضرت كوچك بود) و از غذاي جلو خود مي‌خورد،
قبل از ديگران شروع به غذا مي‌كرد و بعد از ديگران دست از آن مي‌كشيد، و با دو انگشت غذا نمي‌خورد و مي‌فرمود: با دو انگشت خوردن روش شيطان است.
همچنين حكايت شده: پيامبر اكرم9 خيار را با خرما و نمك ميل مي‌كرد، ميوه تازه تناول مي‌نمود محبوب‌ترين ميوه‌ها براي او خربزه و انگور بود، خربزه را با نان و گاهي با شكر و گاهي نيز با رطب ميل مي‌كرد. و خرما را با شير مي‌خورد و آن دو را بهترين مي‌ناميد.
پيامبر هرگز از طعام بدگويي نمي‌كرد، اگر طعامي را دوست مي‌داشت مي‌خورد و گرنه ميل نمي‌كرد و اگر خود غذايي نمي‌خورد ديگري را از آن منع نمي‌كرد، و آن غذا را از نظر ديگران نمي‌انداخت؛ ظرف غذا را با انگشتان تمييز مي‌نمود، مي‌ليسيد و مي‌فرمود: ته مانده غذا پر بركت‌ترين قسمت طعام مي‌باشد... . و دستش را با حوله خشك و تميز نمي‌كرد بلکه پس از غذا دست‌ها را مي‌شست تا كاملاً تميز مي‌شد و كمترين بويي از غذا در آن باقي نمي‌ماند[1].
و از پيامبر اكرم حكايت شده: اي علي! خوراك را با نمك آغاز كن و با آن نيز پايان بده چراكه نمك درمان هفتاد درد است كه كمترين آن‌ها ديوانگي، جزام و پيسي است[2].
اي علی! بر بدن خود روغن زيتون بمال كه ابليس تا چهل شب به كسي كه روغن زيتون به خود بمالد نزديك نشود[3].
يادآوري
1. عصر پيامبر معمولاً ظرف‌ها و قاشق‌ها چوبي بود كه از نظر بهداشت مشكل داشت، بنابراين همان طور كه در احاديث اشاره شده بهترين وسيله براي غذا خوردن انگشتان دست بود كه قابل شستشو بود و به راحتی تميز مي‌شد.
2. از مطالب فوق بر‌مي‌آيد كه پيامبراكرم علاوه بر اينكه بهداشت در تغذيه را رعایت می‌کرد از تأمين «بهداشت روان» نيز غافل نبود. زيرا برخي نكات مانند: «قبل از ديگران شروع به غذا مي‌كرد و بعد از ديگران دست مي‌كشيد و موارد دیگر» بُعد بهداشت روان افراد را تأمين مي‌كند.
آشاميدن
هنگام آشاميدن «بسم الله الرحمن الرحيم» مي‌گفت و يكي دو جرعه مي‌نوشيد و تأمل مي‌كرد و خداوند را حمد و سپاس مي‌گفت و دوباره با بسم الله شروع مي‌نمود؛ همچنين تا سه بار؛ يعني هربار كه آب مي‌آشاميد سه بسم‌الله و سه الحمد‌الله مي‌گفت و آب را مي‌مكيد و نمي‌بلعيد و می‌فرمود: درد، بعد از بعليدن آب است و در حين آشاميدن نفس نمي‌كشيد و اگر می‌خواست نفس بكشد ظرف آب را از دهان دور نگه مي‌داشت[4].
در ظرف‌هاي بلورين كه از شام مي‌آمد مي‌نوشيد و همچنین در كاسه چوبي يا پوستي و نيز با دست‌هاي خود آب مي‌نوشيد و مي‌فرمودند که ظرفي پاكيزه‌تر از دست نيست. بهترين آشاميدني برايش آب شيرين بود و بعد از عسل نيز آب مي‌نوشيد[5].
از انس نقل شده: من ده سال با پيامبر نشست و برخاست داشتم و
انواع عطرها را استشمام كرده‌ام، ولي هرگز بويي از بوي دهان پيامبر خوش‌بوتر نيافتم[6] . روايت شده كه آن حضرت سير، پياز، تره و سبزيجات بدبو تناول نمي‌كرد[7].
آرايش پيامبر
حضرت در چشم راست؛ سه ميل و در چشم چپ دو ميل سرمه مي‌كشيد[8].
شانه زدن پيامبر 9
پيامبر از ژوليدگي مو بدش مي‌آمد از اين رو موهاي صورت و سرش را شانه مي‌زد و هميشه شانه را پس از استفاده زير سر مي‌گذاشت و مي‌فرمود: شانه زدن «وبا» را از بين مي‌برد. موهاي صورت را از زير، چهل بار شانه مي‌زد، و از بالا هفت بار شانه مي‌زد و مي‌فرمود: اينكار حافظه را زياد مي‌كند و بلغم را از بين مي‌برد[9]. پيامبر به آينه نگاه مي‌كرد و موهاي سرش را شانه مي‌زد و گاه در آب نگاه مي‌كرد و موهايش را منظم مي‌نمود[10].
آراستن براي خانواده و اصحاب
پيامبر اكرم 9 خود را براي اصحاب نيز آراسته مي‌كرد تا چه رسد به خانواده؛ عايشه عرض كرد: تو پيامبر خدايي و بهترين خلق خدايي، پيامبر فرمود: خداوند دوست دارد بنده چون به سوي برادران خود بيرون مي‌رود خود را براي آن‌ها منظم كند و خود را بيارايد و زيبا سازد[11].
پيامبراكرم9 به اصحاب توصيه مي‌كردند كه خود را براي خانواده خود و همچنين دوستان و نزديكان خود بيارايید[12].
بوي خوش پيامبر
پيامبراكرم9 در شب تاريك پيش از آنكه ديده شود از بوي خوشش شناخته مي‌شد، چنانكه رهگذر قبل از ديدن او می‌گفت: اين پيغمبر است. با مشك خود را خوشبو مي‌كرد و به چيزهاي بي‌رنگ كه مناسب مردان است مثل مشك و عنبر خود را معطر مي‌فرمود.
از امام صادق7 حكايت شده: پيامبراكرم9 براي بوي خوش بيش از غذا خرج مي‌كرد؛ از هیچ راهي نمي‌گذشت مگر آنكه هركس بعد از مدتي كه از آنجا رد مي‌شد از بوي خوشی كه از وي باقي‌مانده بود مي‌فهميد كه آن حضرت از آنجا گذشته است[13].
بهداشت در سفر
حضرت در سفرها شيشه روغن (بدن)، سرمه‌دان، قيچي، مسواك و شانه را از خود جدا نمي‌كرد. و همچنين حكايت شده كه نخ، سوزن و چرم را نيز با خود بر‌مي‌داشت و لباس خود را مي‌دوخت[14].
بهداشت دهان و دندان
پیامبر اکرم9 دندان‌ها را از عرض مسواك مي‌كرد (يعني از بالا به پايين) حضرت پيامبر در هر شب سه بار مسواك مي‌كرد: يك‌بار قبل از خواب و بار دوم پس از بيدار شدن براي نماز شب، و بار سوم قبل از بيرون رفتن براي نماز صبح (در مسجد) و با چوب اراك مسواك مي‌نمود[15].
چون مي‌خواست بخوابد مسواك می‌کرد و بعد به بستر مي‌رفت و پس از جاي گرفتن در بستر، به دست راست مي‌خوابيد و دست راست را به گونه مي‌نهاد و دعا مي‌كرد[16] و هنگام خواب «آية الكرسي» مي‌خواند.
و از پیامبر حکایت شده که به امیرالمومنین چنین توصیه می‌کرد:
اي علي بر تو باد مسواك زدن. زيرا مسواك زدن پاكي دهان، خشنودي پروردگار جهان و باعث روشني ديدگان مي‌گردد و خلال‌كردن تو را محبوب فرشتگان سازد زيرا فرشتگان از بوي دهان كسي كه پس از صرف غذا خلال نكند در آزارند.
بهداشت لباس[17]
پیامبر اکرم9 برای پاکیزگی لباس اهمیت خاصی قایل بود و براي جمعه دو لباس مخصوص داشت و حوله و پارچه‌اي خصوصي داشت كه پس از وضو، صورت خود را خشك مي‌كرد[18].
بهداشت جنسي از نظر پيامبر
از حضرت حکایت شده: در نخستين شب ماه و شب نيمه ماه با همسرت نزديكي نكن! آيا نديدي كه ديوانه در شب اول ماه و شب نيمه ماه غش و تشنج مي‌كند؟[19]
از جمله موارد بهداشتي كه پيامبر اكرم 9 رعايت مي‌كردند و در روايات به آن سفارش كرده‌اند عبارتند از:
1. توصيه به حمام و رعايت آداب آن و اوقات آن[20]؛
2. از بين بردن موهاي زاید بدن[21]؛
3. پيرايش موهاي صورت[22]؛
4. كوتاه كردن ناخن‌ها و رعایت بهداشت آن[23]؛
5. توصيه‌هايي در مورد آداب لباس پوشيدن، پاكيزگي آن، كيفيت و جنس آن[24]؛
6. سفارش‌هايي در مورد پوشيدن كفش، نوع و رنگ و اندازه آن[25]؛
7. رعايت بهداشت خوردن، آشاميدن و آداب آن و همچنين رعايت آداب سفره غذا[26].
پی‌نوشت‌ها:
[1]. مكارم الاخلاق، ص 56 ـ 60.
[2]. تحف العقول، ص 23.
[3]. همان.
[4]. مكارم الاخلاق، ص 61.
[5]. همان ص 62.
[6]. مكارم الاخلاق، ص 32.
[7]. منتهي الامال، ص 19.
[8]. مکارم الاخلاق، ص 67.
[9]. همان ص 64 ـ 65.
[10]. همان، ص 68.
[11]. همان، ص 68.
[12]. وسائل الشیعه، ج 5، ص 11.
[13]. البته اين از اختصاصات پيامبر بود به نقل از امام محمد باقر7 كه فرمود سه خصلت بود كه در هيچ كس نبود... ص 66.
[14]. همان، ص 68.
[15]. مكارم الاخلاق، ص 82 و وسائل الشيعه، ج 2، ص 6.
[16]. همان، ص 74.
[17]. همان، ص 27.
[18]. همان ص 72.
[19]. تحف العقول، ص 23. براي آشنايي با مطالب بهداشت جنسي و توصيه‌هايي براي همبستر شدن ر.ك: مكارم الاخلاق، ج 1، ص 398.
[20]. وسائل الشيعه، ج 2، ص 29.
[21]. وسائل الشيعه، ج 2، ص 114.
[22]. همان، ص 116.
[23]. همان، ص 141.
[24]. همان، ج 5، ص 14.
[25]. همان، ج 5، ص 60.
[26]. همان.