توضیحات
دسته: ـ شیر مادر را از دیدگاه قرآن و علم توضیح دهید؟
بازدید: 1797

پرسش:

شیر مادر را از دیدگاه قرآن و علم توضیح دهید؟

˜پاسخ:

شیر مادر، بهترین و مقوی‌ترین غذا برای طفل است. به گفته دانشمند بلژیکی به نام لیست (Lyst)، غذاي واقعي طفل، شير مادر است. شير و قلب مادر هرگز جايگزين ندارد. بعد از تولد نوزاد، يكي از چيزهايي كه برای نوزاد مهم است، تغذیه است. تغذیه با شیر مادر بهترین عامل برای رشد و سلامتی نوزاد است. لازم به ذکر است، عوامل دیگری در رشد کودک مؤثر است، مانند:

1. توارث. از قبیل: نژاد، (مثلاً: نژاد زرد کوتاه‌تر از نژاد دیگرند) طبیعت، خانواده، سن (در دوران بلوغ، رشد سریعتر است) جنس و... .

2. بیماری.

3. محیط. از قبیل عوامل فیزیکی محیط (مانند: فقدان نور و غیره) فصول چهارگانه (مثلاً در بهار رشد بهتر از پاییز است)، عوامل روانی، وضع اقتصادی.

4. عوامل آندوکریتی یا کم‌کاری بعضی غدد، مانند: تیروئید و هیپوفیز سبب تأخیر در رشد است[1]. اسلام اهمیّت خاصی به شیر مادر داده و تاکید می‌کند هیچ غذایی جای شیر مادر را نمی‌گیرد.

قال رسول الله9: لیس لبن لصبی خیر من لبن امه[2]؛ «پیامبراسلام فرمود: هیچ شیری بهتر از شیر مادر نیست»؛ «اللبن شفاء من کل راء الا الموت[3]؛ شیر مادر، شفای هر مرض و دردي است، مگر مرگ».

حضرت علی7 فرمودند:

«ما من لبن رضع به الصبی اعظم برکة علیه من اللبن امة[4]؛ با برکت‌ترین شیری که فرزند با آن تغذیه می‌شود شیر مادر است».

قرآن نیز توجه ویژه‌ای به شیر مادر دارد تا حدی که کلمه «رضاع» و «شیردادن» با مشتقاتش یازده مرتبه در قرآن آمده است.

(وَالْوَالِدَاتُ‌ يُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ...)[5]؛ «و‌مادران فرزندانشان را دو سال كامل شير مى‏دهند. (اين) براى كسى است كه بخواهد [دوران‏] شير دادن را به اتمام رساند. و بر آن كس كه نوزاد برايش متولّد شده، لازم است خوراك آن (مادر)ان و پوشاك آنان به طور پسنديده [در دوران شير دادن فراهم آورد]. هيچ كس جز به اندازه توانايى‏اش تكليف نمى‏شود. هيچ مادرى به واسطه فرزندش ضررنبيند (و به او زيان نرساند)؛ و نه كسى كه فرزند برايش متولد شده به واسطه‏ فرزندش (ضرر ببيند و به او زيان رساند) و بر وارث مانند اين (احكام، واجب) است. و اگر آن دو با رضايت و مشورت يك ديگر بخواهند [كودك را زودتر] از شير بازگيرند، پس هيچ گناهى بر آن دو نيست و اگر خواستيد دايه‏اى براى فرزندان خود بگيريد، پس هيچ گناهى بر شما نيست؛ هنگامى كه آنچه را (وعده) داده‏ايد به طور پسنديده بپردازيد. و خودتان را از [عذاب] خدا نگه داريد و بدانيد كه خدا به آنچه انجام مى‏دهيد بيناست».

این آیه با بهترین وجه به حقوق نوزادان و خانواده پرداخته است و هفت دستور مختلف از آن استفاده می‌شود:

1. حق شیر دادن در دو سال اول، مخصوص مادر است.

2. لازم نیست مدت شیردهی دو سال باشد می‌توانند به 21 ماه نیز کاهش دهند البته با توجه به وضع نوزاد و سلامت او.

3. هزینة زندگی مادر و نوزاد در دوران شیردادن به عهده‌ پدر است.

4. پدر و مادر و نوزاد در این دوران نباید ضرری ببینند.

5. بعد از مرگ پدر، ورثه باید این وظایف احتیاجات نوزاد و مادرش را به عهده بگیرند.

6. پدر و مادر اختیار این را دارند با توجه به سلامتی کودک، هر وقتی که صلاح دیدند، کودک را از شیر بگیرند.

7. اگر مادر از شیردادن امتناع نموده است می‌توان به دایه مناسبی واگذار نمود[6].
پیدایش شیر

در سوره‌ نحل آیه‌ 66 طریقه‌ به وجود آمدن شیر را بیان می‌کند که با علوم روز نیز مطابقت دارد:

(وَإِنَّ لَكُمْ فِي الْأَنْعَامِ لَعِبْرَةً نُسْقِيكُم مِمَّا فِي بُطُونِهِ مِن بَيْنِ فَرْثٍ وَدَمٍ لَّبَناً خَالِصاً سَائِغاً لِلشَّارِبِينَ)[7]؛ «و در دام‌ها قطعاً برای شما عبرتی است، از آنچه در (لابلای) شکم آنهاست، از میان سرگین و خون، شیری ناب به شما می‌نوشانیم که برای نوشندگان گواراست».

«فرث» در لغت به معنی غذای هضم شده درون معده است و به مجرد رسیدن به روده‌ها مادة حیاتی آن جذب بدن می‌گردد و تفاله‌های آن به خارج فرستاده می‌شود. مقدار کمي ‌از غذا از دیواره‌های معده جذب بدن می‌شود، اما قسمت عمدة آن در روده‌ها وارد خون می‌گردد و مواد اصلی شیر از خون و غده‌های چربی‌ساز گرفته می‌شود به این ترتیب این ماده سفید گوارا از میان غذاهای هضم شده مخلوط با تفاله‌ها، و از لابلای خون بدست می‌آید[8].

هرچند آیه فوق به پیدایش شیر حیوانات اشاره دارد ولی به سبب یکی بودن بعضی از فرایند گوارشی و فیزیولوژی انسان و حیوان، شیر مادر نیز همانند حیوانات دیگر، از میان خون و غذا به دست مي‌آید.

فیزیولوژی امروز ثابت کرده هنگامي‌که غذا در معده، آماده هضم و جذب می‌گردد در سطح گسترده در داخل معده و روده‌ها در برابر میلیون‌ها رگ‌ مويین قرار مي‌گیرد. غذا از دو طریق وارد خون می‌گردد یا از طریق «لنف‌ها» مستقیم وارد خون می‌شود یا غیر مستقیم به توسط ورید (سیاهرگ) باب وارد خون می‌گردد. ورید باب غذاهای هضم شده را به کبد منتقل مي‌سازد و از نظر شیمیایی تعدیلاتی در آن به وجود می‌آید و سپس وارد خون می‌شود.

غدد پستان که عناصر تشکیل‌دهنده شیر را ترشح می‌کنند نیز مواد مورد نیاز خود را از خون دریافت می‌دارند و این خون قبل از آن‌که به غدد پستان برسد از طریق ناف برای تغذیه جنین مورد استفاده قرار می‌گيرد و پستان‌ها برای ساختن مواد پروتئینی شیر، تنها از اسیدهای آمینه‌ ذخیره‌شده بدن استفاده مي‌کند و بعضی از مواد مانند: کازوئین که در خون وجود ندارد؛ در غده‌های پستانی ساخته می‌شود و انواع ویتامین‌ها، نمک طعام و فسفات و قند بدون تغییر از پلاسمای خون گرفته می‌شود.

برای تولید یک لیتر شیر در پستان، حداقل پانصد لیتر خون از این عضو عبور می‌کند تا مواد لازم برای یک لیتر شیر مهیا کند و برای تولید یک لیتر خون در عروق، باید مواد غذایی زیادی از روی روده‌ها بگذرد به این ترتیب، این ماده سفید رنگ تمیز خالص، این غذای نیرو بخش گوارا از میان غذاهای هضم شده مخلوط با تفاله‌ها و لابه لای خون به دست مي‌آید همان طور که قرآن بدان پرداخته است که شیر از تفاله‌ها و خون به دست مي‌آید که نشان از قدرت خداوند در نحوه توليد شیر است؛ شیری كه نه تنها رنگ و بوی خون و تفاله‌ها را ندارد، بلکه با عطر و رنگ و بوی تازه‌ای از نوک پستان تراوش می‌کند[9].
فواید شیر مادر

برای شیر مادر فواید زیادی را بيان كرده‌اند كه ما در این‌جا به صورت اختصار به مهم‌ترين آن‌‌ها می‌پردازیم:

1. مواد معدنی شیر شامل: سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم، روی، مس، آهن، فسفر، کلر، ید، گوگرد، گازهای اکسیژن، ازت، اسید کربنیک و ... مي‌باشد هم‌چنین در شير ویتامین‌های B,P,A,D یافت مي‌شود.

2. شیر مادر، از نظر مواد غذایی و معدنی تفاوت عمده‌ای با سایر شیرها دارد از جمله 10 الی 15 گرم شیر مادر با 32 گرم شیر گاو و 40 گرم شیر بز و 51 گرم شیر گوسفند برابر است.

3. شیر مادر را مي‌توان مایعی زنده نامید چراكه در آن فاکتورهای حیاتی مانند: گلبول‌های سفید، آنزیم‌ها، هورمون‌ها، ایمونو گلوبولین‌ها و... وجود دارد.

4. شیر دادن در محیط آرام و بی‌ سر و صدا و از روی نظم و ترتیب و در ساعات معین در رشد و سلامت روحی و جسمي‌ طفل مؤثر است.

5. شیر دادن مادر به طفل، غریزه‌ مادری و فرزندی را افزایش و عاطفه و محبت را بین آن دو بیشتر مي‌کند، مخصوصاً به هنگام مکیدن شیر از پستان، بهترین لحظه‌ آرامش نوزاد است.

6. عناصر تشکیل دهنده شیر، آب 70/908، کره 68/34، لاکتوز 84/69، پروتئین 35/12 و املاح معدنی 90/1 .... می‌باشد.

7. تعداد تلفات کودکانی که با شیر غیر مادر و مصنوعی تغذیه می‌شوند، 3 تا 4 برابر بیش از اطفالی است که با شیرمادر تغذیه می‌کنند.

8. شیر مادر ضد عفونی شده است و احتیاج به ضد عفونی ندارد و دارای ضد میکروب «آنتی کور» است.

9. شیر مادر دارای گرمای مناسبی است که با دهان، گلو و معده‌ كودك سازگاری دارد.

10. رعایت بهداشتی مادر در نگهداری از پستان، یک اصل لازم است، در روزهای اواخر حاملگی و اوايل وضع حمل، هرروز پستان‌ها را با آب و صابون شستشو و نوک پستان را با مخلوط مساوی از گلیسیرین و الکل 90 کمپرس نماید. این روش از ترک‌برداشتن و زخم‌شدن پستان مادر جلوگیری می‌کند.

11. اگر شیر مادر زیاد به كودك خورانده شود سریع بر می‌گرداند و طفل مبتلا به سوء‌ هاضمه نمی‌شود در صورتی که اگر از شیر گاو و یا شير مصنوعی تغذيه نماید مبتلا به سوء‌ هاضمه می‌شود.

12. مکیدن طفل از پستان مادر سبب تحرک لب‌ها و موجب ترشح بزاق دهان و غدد معده مي‌شود که در هضم غذا مفید است اما اطفالی که با پستانک شیر مي‌خورند، لب‌ها را به طور محکم نمي‌بندند و اين زبان است که پستانک را به سقف دهان فشار مي‌دهد.

13. شیردادن از چاقی مادر جلوگیری مي‌کند و هم‌چنین موجب تغییر شکل پستان نمي‌شود و کمتر مبتلا به سرطان مي‌شوند و هم‌چنین حاملگی زودرس مادر را به تعویق مي‌اندازد.

14. غذاهای مورد استفاده مادر تاثیر بسزایی در رنگ، بو، مزه شیر مادر دارد.

15. شیر مادر، حاوی مواد مصونیت زا است و مقاومت اطفال را در برابر عفونت‌ها و اسهال افزایش مي‌دهد و طفل کمتر مبتلا به کم خونی، اگزما، نفخ، یبوست، دل درد، آلرژی و ... مي‌شود.

16. اگر مادران در زمان شیر دادن ناراحت باشند، نوزادان آن‌ها در سنین 14ـ15 سالگی به تنبلی کلیه و کبد دچار مي‌شوند، اگر دختر باشند خشکی صورت مي‌گیرند و اگر پسر باشند ترک پاشنه پا مي‌گیرند.

18. ترکیبات شیر مادر با توجه به رشد کودک و نیازهای او تغییر پیدا مي‌کند و اما در شیرهای مصنوعی ترکیبات آن ثابت است.

19. شیر مادر ساده‌ترین طریقه انتقال، ارزان‌ترین، تمیزترین و متناسب‌ترین است.

20. آن‌چه در قرآن مطرح شده که کودک را تا دو سال کامل شیر دهید با نظریه پزشکی هم‌خوانی دارد، برای این‌که اسیدهایی که در معده برای هضم شیر وجود دارد تا دوران دو سالگی کارایی دارد[10]، در احکام اسلامی یکی از راه‌های محرم شدن را شیردادن مي‌داند. اگر کودکی از مادری به مقداری شیر بخورد که استخوانش محکم گردد و گوشتش بروید؛ این کودک به آن مادر محرم مي‌شود. (مقدار دقیق آن 15 بار شیر متوالی یا یک شبانه روز پی‌در‌پی به نوزاد شیر دادن است)[11].

در نتیجه مي‌توان گفت: در قرآن و روایات اهمیت خاصی به شیر مادر داده شده است و علم امروز نیز هیچ غذایی را جایگزین برای شیر مادر قرار نداد و شیر دادن را هم برای مادر و هم برای نوزاد مفید و مؤثر مي‌داند و سلامتی و رشد کودک را تضمین مي‌کند.
اما آیا آن چه در قرآن درباره شیردادن مطرح شده مي‌توان معجزه علمي ‌قرآن نامید. در پاسخ باید گفت: با توجه به آگاهی مردم آن زمان و قبل از آن به این مسائل و فطری بودن رابطه بین نوزاد و مادر و شیر دادن نمي‌توان معجزه علمي ‌به شمار آورد بلکه مي‌توان یکی از اشارات علمي ‌قرآن نامید.

[1]. ر.ک: طب اطفال، پروفسور لارنس اسلوبادی، ترجمه از ایرج دردشتی و ایوب خدادشتی، تهران، شرکت سهامي‌جهر، چاپ اطلاعات، 1347، ص 20 ـ 15.

[2]. وسائل الشیعه، شيخ حر عاملی، ج 15، ص 118.

[3]. همان، ص 185.

[4]. همان، ص ‌85.

[5]. بقره/ 233؛ به علت اختصار آیه قرآن را به صورت كامل نیاوردیم و به ترجمه اکتفا نموديم.

[6]. ر.ک: تفسیر نمونه، مکارم شیرازی و همکاران، تهران، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، ج 21، 1371 و ج 2، ص 135 ـ 132.

[7]. نحل/66، سوره‌هایی مانند لقمان/ 14، احقاف/ 15، طلاق / 6 و... بدان اشاره نموده است.

[8]. تفسیر نمونه، ج 11، ص 29.

[9]. ر.ك: تفسیر نمونه و تفسیرالمیزان، ذیل آیه 66 سوره‌ نحل؛ طب در قرآن، ص63ـ64، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، پاک نژاد، ص 70، تغذیه در قرآن، محمد رضا نوری، ص 111 ـ 130.

[10]. ر.ک: بهداشت اسلامی، مصطفی نورانی، ج 1، ص 228؛ طب روحانی، بی‌آزار شیرازی، ج2، ص 153؛ طب در قرآن، دکتر دیاب و قرقوز، ص 106 ـ 111؛ تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج2، ص 132 ـ 135، آموزه‌های تندرستی در قرآن، حسن رضا رضايی، ص 78 ـ 80.

[11]. توضیح المسائل، مسائل رضاع و شیر دادن.