پاسخ
واژه «أمل» به معناي «آرزو» مي‌باشد. آرزو دوگونه داريم و از آيات و روايات هم هر دو گونه برداشت مي‌شود؛ يكي آرزوهاي پسنديده و ديگري آرزوهاي ناپسند و مذموم.
الف) آرزوهاي پسنديده
اميد زندگي را در اين آرزوها بايد جستجو كرد چرا كه اگر انسان به آينده خودش اميدوار نباشد در زندگي حركتي نخواهد داشت و در حقيقت زندگي انسان بي‌هدف و بي‌معنا مي‌شود. زندگي بدون آرزو، بدون اميد و فاقد حركت مي‌شود كه انسان را دچار گرفتاري‌هاي روحي و رواني مانند افسردگي مي‌كند و گاهي اوقات ممكن است حتي انسان را به مرز خودكشي نزديك كند.
از اين رو قرآن كريم مي‌فرمايد: (لاَ تَيأَسُوا مِن رَّوْحِ‌اللَّهِ إِنَّهُ لاَ ييأَسُ مِن رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ)؛1 «از رحمت خدا مأيوس و نااميد نشويد كه تنها گروه كافران، از رحمت خدا مأيوس مي‌شوند.»
و در سوره كهف از آرزوهاي خوب سخن مي‌گويد و مي‌فرمايد:
«باقيات، صالحات و كارهاي نيكي كه باقي مي‌ماند اين‌ها نزد پروردگار از نظر پاداش و از نظر آرزو و اميد بخشي بهتر است.»2
ب) آرزوهاي ناپسند
بخش ديگر، آن حالت آرزومندي و آرزو انديشي است كه در منابع ديني از آن به «طول أمل» تعبير شده است. آرزوانديشي و خيال بافي آن است كه انسان آنقدر غرق در آرزوهاي طولاني بشود كه واقعيت‌هاي زندگي را فراموش كند. لذا قران كريم خطاب به پيامبر مي‌فرمايد:
«كافران را رها كن تا بخورند و بهره‌برداري كنند و مشغول آرزوهاي خودشان باشند كه به زودي نتيجه اعمالشان را بيابند.»3
در حقيقت علت اين‌که اينگونه آرزوها سرزنش شده همين است كه انسان را از واقعيت‌ها دور مي‌كند و از هدف زندگي باز مي‌دارد، و يك حالت خيال بافي و خيال انديشي در انسان ايجاد مي‌كند و چنين افرادي وقتي متوجه خسارت مي‌شوند كه كار از كار گذشته است.
در برخي ديگر از آيات قرآن اين گونه آرزوها و آرزومندي‌ها و آرزو انديشي‌ها را حاصل كار شيطان مي‌داند و مي‌فرمايد:
(... وَقَالَ لَأَتَّخِذَنَّ مِنْ عِبَادِكَ نَصِيباً مَفْرُوضاً وَلَأُضِلَّنَّهُمْ وَلَأُمَنِّينَّهُمْ)4؛ «من حتماً يك عده از بندگان تو را سهم خودم بر مي‌دارم و آن‌ها را گمراه مي‌كنم و آن‌ها را به آرزوهاي دور و دراز مي‌كشانم» و در آيه بعدي خداوند متعال مي‌فرمايد: «به آن‌ها وعده مي‌دهد و آن‌ها را به آرزو مي‌افكند، در حالي كه آرزوها و اميدها و وعده‌هاي شيطان وعده‌هاي فريبكارانه است!»5
از اميرالمؤمنين علي7 حكايت شده:
«اي مردم! من بيش‌ترين چيزي كه بر شما مي‌ترسم دو چيز است؛ يكي پيروي‌كردن از هواي نفس، و دوم آرزوهاي طولاني.» و در ادامه مي‌فرمايد: «پيروي از هواي نفس شما را از حق باز مي‌دارد، اما طول أمل باعث مي‌شود كه شما آخرت را فراموش كنيد.»6
نتيجه
اسلام برخي از آرزوها را پسنديده و حتي به آن تشويق مي‌كند زيرا اميد آفرين است از اين رو در حديثي از پيامبر اكرم9 مي‌خوانيم:
«اميد مايه رحمت امت من است، اگر آرزوها نبود هيچ مادري فرزند خود را شير نمي‌داد و هيچ باغباني نهالي نمي‌كاشت.»7
پيامبر اكرم با اين تعبير بلند و زيبا مي‌فرمايد: حركت‌هاي انسان با آرزوهاي نيكو شكل مي‌گيرد مثل آرزويي كه مادر نسبت به آينده فرزندش دارد؛ هم‌چنين آرزويي كه باغبان نسبت به آينده كشتزار خودش دارد. و از طرفي آرزوهايي مورد نكوهش قرار گرفته است مثل آرزوهاي دور و دراز، آرزوهايي كه بيش از عمل و يا بدون عمل باشد، آرزوهاي سرگرم‌كننده، آرزو نسبت به كارهاي زشت و مانند آن زيرا اينگونه آرزوها انسان را از حق باز مي‌دارد و از آخرت غافل مي‌كند.
آري آرزوها مثل باران است، باران وقتي كم باشد رحمت است اما وقتي زياد شود سيل ايجاد مي‌كند و ممكن است خانه و كاشانه را آب ببرد. آرزو نيز به اندازه معقولش خوب است و براي زندگي هدف‌ساز است، ولي آرزوهاي طولاني و خيال انديشانه انسان را از واقعيت دور مي‌كند و چون سيل، بناي اهداف زندگي را ويران مي‌كند.
1. يوسف/ 87.
2. كهف/ 46.
3. (ذَرْهُمْ يَأْكُلُوا وَيَتَمَتَّعُوا وَيُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ)، حجر/ 3.
4. نساء/ 118 و 119.
5 نساء/ 120.
6 «يا ايهاالناس إن أخوف ما أخاف عليكم اثنان اتباع الهوي وطول الامل» (نهج‌البلاغه، خطبه/ 28)
7 سفينه البحار، جلد 1، ص 30 ماده أمل.