پرسش:
منظور از «صلب و ترائب» در قرآن و علوم پزشکی چيست؟
آيا آیه 5 سوره طارق با يافته‌هاي علوم پزشكي مطابقت دارد؟
پاسخ:
براي اينكه با نكات علمي آيه آشنا شويم، لازم است معناي برخي واژه‌ها آيه بررسي شود:
(فَلْيَنظُرِ الْإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ خُلِقَ مِن مَاءٍ دَافِقٍ يَخْرُجُ مِن بَيْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ)[1]؛ «انسان بايد بنگرد كه از چه چيز آفريده شده است؟! از يك آب جهنده آفريده شده است، آبي كه از ميان پشت و دو استخوان جلوي بدن مرد (آلت تناسلي) خارج مي‌شود.»
واژه‌شناسي
واژه «دافق» از «دفق» به معناي «صبُ الماء» (ريختن آب) آمده است و «ماء دافق»، همان مني مرد است كه به صورت جهنده از او خارج مي‌شود.[2]
«صُلب» به معناي استخوان‌هاي تيره پشت از پس گردن تا آخر ران‌ها، كمر، و به معناي چيز شديد و سخت و ... آمده است.[3]
«ترائب» از ريشه «تراب» به معناي دو چيز مساوي در بدن است. لذا صاحب‌نظران مصاديق زيادي براي آن ذكر كرده‌اند، مانند: بين دو سينه زن، بين دو كتف و سر، استخوان سينه و گلو،[4] عصاره قلب،[5] سرتا سر بدن، (چشم، دست، پا)[6] بين نخاع و سينه هر شخص[7] و بين پشت و دو استخوان پا (محل آلت تناسلي).[8]
نگاه تفسيري
آيه فوق اشاره به منشاء و ريشه مني دارد به اين معنا كه مني از صلب و ترائب سرچشمه مي‌گيرد.[9]
با توجه به مصاديق و احتمالات در مورد واژه «صلب و ترائب» مفسران[10] نيز احتمالات مختلفي بيان كرده‌اند: آن چه مشهور و موافق علم و لغت است عبارت است از اينكه: آب مني از بين ستون فقرات پشت و دو استخوان ران پا (محل آلت تناسلي) خارج مي‌شود.[11]
قرآن براي حفظ عفت كلام، بعضي از مسائل جنسي را به صورت كنايه يا تشبيه، يا تمثيل بيان مي‌كند و از مطرح كردن مستقيم آن خودداري مي‌كند. از اين رو براي پرهيز كردن از استفاده از نام آلت تناسلي به صورت كنايه، واژه «ترائب» يعني دو استخوان جلوي بدن مرد را به كار برده است.
منشاء مني در نگاه علم
مني در لغت به معناي «تقدير و اندازه‌گيري» آمده و به آب مرد اطلاق شده است و در مورد زن به كار نرفته است.[12] مني، حاوي 200 تا 300 ميليون اسپرماتوزئيد است. برخي تعداد آن را 2 تا 500 ميليون عدد متغيّر مي‌دانند.[13] نطفه مرد را كرمك مي‌گويند و طول آن 10ـ 100 مو (هر مو يك ميليونيم متر است) و داراي سر، گردن و يك دم بسيار متحرك مي‌باشد و در هر ثانيه 14ـ23 ميكرون حركت مي‌كند. اسپرم‌ها داخل مهبل ريخته مي‌شود. از 300 تا 500 عدد آن فقط يكي از آنها مورد نياز است و ما بقي وارد زهدان مي‌گردد.[14]
صاحب نظران درباره منشاء مني مي‌گويند: وقتي به كتب لغت مراجعه مي‌كنيم، محل مني را صُلب و ترائب مي‌دانند كه مربوط به قسمت پشتي و قدامي ستون فقرات يعني جاي اوليه‌اي كه بيضه و رحم قرار مي‌گيرند. (قبل از شش ماهگي جنين، تخم و تخمدان هر دو در پشت قرار دارند و پس از شش ماهگي در جنس نر هر دو به پايين كشيده شده و در پوسته‌ي بيضه قرار مي‌گيرند و به وضع عادي در مي‌آيند و در جنس ماده نيز مختصر جابجا شده و در دو طرف پهلو محاذي لوله‌هاي رحم جايگزين مي‌شوند.)[15]
نظريه علمي ديگري درباره منشاء مني وجود دارد كه مطابق با لغت و قول مشهور است و آن اين است كه: مني مرد كه از ميان صُلب و ترائب (استخوان پاها) او خارج مي‌شود، در تمام نقاط و مجاري عبور مني ـ از نظر كالبد شكافي ـ در محدوده صُلب و ترائب (استخوان پاها) قرار دارند. غدد كيسه‌اي پشت پروستات (كه ترشحات آنها قسمتي از مني را تشكيل مي‌دهد) نيز در اين محدوده قرار دارند. پس مي‌توان گفت: مني از ميان صلب مرد به عنوان يك مركز عصبي ـ تناسل امركننده ـ و ترائب او به عنوان رشته‌هاي عصبي مأمور به اجرا، خارج مي‌شوند.[16]
نتيجه‌گيري
با توجه به كتب لغت و نظرات مفسرين و ديدگاه‌هاي دانشمندان مي‌توان گفت: «صلب» به معناي پشت مرد، به عنوان يك مركز عصبي، و «ترائب» به معناي ما بين دو استخوان ران است، كه كنايه از دستگاه تناسلي مرد دارد. پس آيه «صُلب و ترائب» با نظرات دانشمندان جنين‌شناسي همخواني دارد.
اما آيا مي‌توان آن را «اعجاز علمي» دانست؟ در پاسخ بايد گفت: مسئله خروج مني از بدن انسان و دستگاه تناسلي كه بين پشت و دو استخوان جلوي بدن است في‌الجمله (تا حدودي) براي بشر قابل حس بوده است و لذا آيه فوق را نمي‌توان در رديف اعجاز علمي قرآن دانست؛ بلكه مي‌توان يكي از «اشارات علمي قرآن» قلمداد كرد.[17]
براي مطالعه بيشتر به كتاب‌هاي زير مراجعه فرمائيد:
1. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، دكتر محمدعلي رضایي اصفهاني، انتشارات مبين، ج 2، ص 457 ـ 445.
2. التمهيد، محمدهادي معرفت، انتشارات نشر اسلامي، ج 6، ص 64.
3. طب در قرآن، دكتر عبدالحميد دياب و قرقوز، انتشارات حفظي، ترجمه علي چراغي، ص 32.
4. رويان‌شناسي لانگمن، پروفسور توماس، وي، ترجمه بهادري، انتشارات سهامي چهر.
پی‌نوشت‌ها:
[1]. طارق/ 7 ـ 5.
[2]. قاموس قرآن، سيد علي‌اكبر‌قرشي، دارالكتب‌الاسلاميه، تهران، ذيل ماده «دفق»؛ تفسير الميزان علامه طباطبايي، دارالكتب الاسلاميه، تهران، ج20، ص379؛ براي ماء دافق، معاني ديگري ذكر كرده‌اند؛ مانند: آب مشترك زن و مرد، آب زنان كه از رحم خارج مي‌شود. اما با توجه به معناي دافق كه داراي جهندگي است؛ شامل مني مرد مي‌باشد.
[3]. التحقيق في كلمات القرآن الكريم، حسن مصطفوي، ذيل ماده «صلب و ترائب».
[4]. مجمع البيان، طبرسي، دارالمعرفه، بيروت، ذيل آيه 7 سوره طارق.
[5]. ابن كثير، تفسير القرآن العظيم، ج 4، ص 532.
[6]. مجمع، همان.
[7]. البصائر، ذيل آيه.
[8]. التمهيد، محمدهادي معرفت، انتشارات التمهيد، قم، ج 6، ص 64.
[9]. در سوره اعراف آيه 172 نيز اشاره به منشاء مني دارد، و آمده است (واذ اخذ ربك من بني آدم من ظهورهم ذريتهم...)؛ «و هنگامي كه پروردگارت از پشت فرزندان آدم، ذريه‌ي آنان را برگرفت.»
[10]. مني از ميان پشت و روي او خارج مي‌شود با توجه به هيجانات كل بدن، مي‌توان گفت: مني از تمام بدن خارج مي‌شود. تفسير نمونه، مكارم شيرازي، ذيل آيه‌ي كل بدن بين استخوان سينه و پشت واقع شده است. (الميزان، علامه طباطبايي، ذيل آيه)
[11]. التمهيد، محمد هادي معرفت، انتشارات نشر اسلامي، قم، ج 6، ص 64؛ طب در قرآن، دكتر عبدالحميد دياب و قرقوز، انتشارات حفظي، تهران، ص 32.
[12]. قاموس قرآن، سيد علي اكبر قرشي، دارالكتب الاسلاميه، تهران، ذيل ماده «مني».
[13]. اولين دانشگاه آخرين پيامبر، دكتر پاك‌نژاد، كتابفروشي اسلامي، ج 6، ص 64؛ طب در قرآن، همان، ص 32.
[14]. رويان شناسي لانگمن، پرفسور توماس، ترجمه بهادري و مشكور، سهامي چهر،ص 29.
[15]. اولين دانشگاه آخرين پيامبر، پاك‌نژاد، ج 1، ص 240.
[16]. طب در قرآن، دكتر عبدالحميد دياب و قرقوز، ص 32 با تلخيص.
[17]. پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، دكتر محمدعلي رضايي اصفهاني، انتشارات مبين، چ 1، 1380، ج 2، ص 445 ـ 457.