پرسش:

آیا از عمليات چهارگانه رياضي در قرآن یاد شده‌ است؟

˜پاسخ:

1 ـ جمع؛ 2ـ تفريق؛ 3ـ ضرب و 4 ـ تقسيم.

اين چهار عمليات پايه و اساس نظام رياضي است كه در هيچ صورتي علي‌رغم وجود تكنولوژي و اختراع وسايل حساب، از اين چهار عمليات بي نياز نيستيم. هر شخصي حتي در زندگي عادي روزمره خود احتياج به اين چهار عمليات دارد. در قرآن‌كريم آياتي وجود دارد كه مشتمل بر اين چهار عمليات است، بعضي از اين آيات فقط شامل يك عمليات است ولي بعضي ديگر شامل چند عمليات[1].

1. جمع

عمليات جمع در چند آيه از قرآن وجود دارد كه براي نمونه چند مثال ذكر مي‌كنيم:

الف: خداوند در سوره بقره مي‌فرمايد: (فَصِيَامُ ثَلاَثَةِ أَيَّامٍ فِي الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ)[2]؛ «پس سه روز در [موسم‏] حج، و هفت [روز] هنگامى كه بازگشتيد، روزه بدارد». يعني 10=7+3؛ در اين آيه به بيان حكم كساني مي‌پردازد كه در حال حج تمتع قادر به قرباني نيستند، بنابراين اگر قرباني پيدا نشود يا وضع مالي انسان اجازه ندهد، جبران آن ده روز روزه است كه سه روز آن (روز هفتم، هشتم و نهم ذي الحجه) در ايام حج واقع مي‌شود و اين از روزه‌هايي است كه انجام آن در سفر ما نفي ندارد و هفت روز ديگر را بعد از بازگشت به وطن انجام مي‌دهد[3].

ب: خداوند در سوره كهف مي‌فرمايد: (وَلَبِثُوا فِي كَهْفِهِمْ ثَلاَثَ مِائَةٍ سِنِينَ وَازْدَادُوا تِسْعاً)[4]؛ «و در غارشان سيصد سال درنگ كردند، و نُه سال (نيز بر آن) افزودند». يعني: سال 309=9+300؛ اين آيه اشاره به تفاوت سال شمسي و قمري دارد. يعني هر 100سال شمسي، 103سال قمري است پس 300 سال شمسي مي‌شود 309 سال قمري[5].

ج: خداوند در سوره انعام مي‌فرمايد: «ثَمَانِيَةَ أَزْوَاجٍ مِنَ الضَّأْنِ اثْنَيْنِ وَمِنَ الْمَعْزِ اثْنَيْنِ...»[6]؛ «هشت زوج (از دام‏ها آفريد) از ميش دو تا و از بُز دو تا؛ ... » يعني 8=2+2+2+2 در اين آيات درباره حيوانات حلال‌گوشت و خدمات آن‌ها سخن مي‌گويد. در اين آيات قسمتي از حيوانات حلال‌گوشت و قسمتي از حيواناتي را كه هم بار مي‌برند و هم براي تغذيه انسان قابل استفاده است را شرح مي‌دهد[7].

2. تفريق

عمليات تفريق نيز در چند آيه وجود دارد، براي مثال:

الف: خداوند در سوره عنكبوت مي‌فرمايد: (وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا نُوحاً إِلَى‏ قَوْمِهِ فَلَبِثَ فِيهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلَّا خَمْسِينَ عَاماً...)[8]؛ «و به يقين نوح را به سوى قومش فرستاديم؛ و در [ميان‏] آنان هزار سال جز پنجاه سال، درنگ كرد؛...».

حضرت نوح در ميان قوم خود 950 سال زندگي كرد يعني سال 950=50-1000؛ در اين آيات بخش‌هايي از آزمايش‌هاي سخت انبيا و اقوام پيشين را منعكس مي‌كند كه چگونه تحت فشار و آزار دشمنان قرار گرفتند و چگونه صبر كردند و سرانجام پيروزي نصيب‌شان شد[9].

ب: خداوند در سوره توبه در مورد ماه‌هاي حرام مي‌فرمايد: (إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللّهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْراً فِي كِتَابِ اللّهِ يَوْمَ خَلَقَ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضَ مِنْهَا أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ)[10]؛ «در حقيقت، تعداد ماه‏ها نزد خدا [از] روزى كه آسمآن‌ها و زمين را آفريده، در كتاب الهى، دوازده ماه است».

از ميان 12 ماه، 4 ماه آن از ماه‌هاي حرام هستند (ذي‌القعده، ذي‌الحجه، محرم، رجب) يعني 8=4-12؛ از آن‌جا كه در اين سوره بحث‌هاي مشروحي پيرامون جنگ با مشركان آمده است در آيه مورد بحث اشاره به يكي از مقررات جنگ و جهاد اسلامي شده و آن احترام به ماه‌هاي حرام است[11].

3. ضرب

عمليات ضرب هم در چند آيه آمده است براي مثال:

خداوند در سوره بقره درباره انفاق مي‌فرمايد: (مَثَلُ الَّذِينَ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِي كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِاْئَةُ حَبَّةٍ وَاللّهُ يُضَاعِفُ لِمَن يَشَاءُ وَاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ)[12]؛ «مثال كسانى كه اموالشان را در راه‌‌خدا مصرف مى‏كنند، همانند مثال دانه‌‌هاى است كه هفت خوشه بروياند؛ كه در هر خوشه‏اى، صد دانه باشد؛ و خدا [آن را] براى هر كس بخواهد دو [يا چند] برابر مى‏كند؛ و خدا گشايشگرى داناست.»

7 سنبله در هر سنبله 100دانه ← 7 × 100= 700 دانه

مسأله‌ انفاق يكي از مهمترين مسائلي است كه اسلام روي آن تأكيد دارد و قرآن مجيد تأكيد فراوان روي آن نموده است كه آيه فوق نخستين آيه از يك مجموعه آيات است كه در سوره بقره پيرامون انفاق سخن مي‌گويد و شايد ذكر آن‌ها پشت سر آيات مربوط به معاد از اين نظر باشد كه يكي از مهمترين اسباب نجات در قيامت انفاق و بخشش در راه خدا است[13].

4. تقسيم

عمليات تقسيم نيز در چند آيه آمده براي مثال:

خداوند در سوره نساء آيات 11، 12 و 176 در مورد تقسيم ارث مي‌فرمايد: (يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُم لِلْذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ...)[14].

اين آيات مي‌فرمايد، ارث بايد به 2، 3، 4، 6 و 8 تقسيم شود تا نصف و ثلث و ربع و سدس و ثمن، ايجاد شود[15].
قانون ارث چون ريشه‌ فطري دارد به اشكال گوناگون در ميان ملل گذشته ديده مي‌شود. اسلام قانون فطري و طبيعي ارث را از خرافاتي كه به آن آميخته شده بود پاك كرد و تبعيضات ظالمان‌هاي را كه در ميان زن و مرد از يك سو، و كودك و بزرگسال، از سوي ديگر قائل بودند از بين برد[16].

[1]. الرياضيات في القرآن الكريم، ص 57.

[2]. بقره/ 196.

[3]. براي توضيح بيشتر ر.ك: به تفسير نمونه، ج 2، ص 45.

[4]. كهف/ 25.

[5]. براي توضيح بيشتر ر. ك: به تفسير نمونه، ج 12، ص392.

[6]. انعام/ 143 ـ 144.

[7]. براي توضيح بيشتر ر.ك: به تفسير نمونه، ج 6، ص 8.

[8]. عنكبوت / 14.

[9]. براي توضيح بيشتر ر. ك: تفسير نمونه، ج 16، ص 228.

[10]. توبه / 36.

[11]. براي توضيح بيشتر ر. ك: تفسير نمونه، ج 7، ص 405.

[12]. بقره / 261.

[13]. رك: تفسير نمونه، ج 2، ص312.

[14]. نساء/ 11.

[15]. رياضيات في القرآن الكريم، ص57 ـ70.

[16]. براي توضيح بيشتر ر.ك: تفسير نمونه، ج 3، ص 285.