پرسش
اگر دين اسلام ميان دختر و پسر تفاوتى قائل نيست، چرا ديه دختر نصف ديه پسر است؟
پاسخ
دختران و پسران جزیی از جامعه انسانی زنان و مردان هستند و تفاوت بين زن و مرد دو گونه است:
الف) تفاوت در ارزش، مقام و منزلت معنوى
همانگونه كه از آيات قرآن به دست مىآيد، دين اسلام نه تنها در اين زمينه بين زنان و مردان تفاوتى قائل نيست، بلكه زن و مرد را در ارزشها، مقام و منزلت معنوى و انسانى، مساوى مىداند كه به ذکر نمونههايى از آيات قرآن می‌پردازیم.
1. تساوى ارزش و مقام زن و مرد از لحاظ خلقت؛
قرآن كريم در آياتی متعدد، زن و مرد را از يك طينت دانسته و اعلام مىکند كه زن و مرد از «نفس واحده» خلق شدهاند و مکمل یکدیگرند؛ از جمله: «(يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُم مِن نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالاً كَثِيراً وَنِسَاءً)؛[1] اى مردم! [خودتان را] از [عذاب] پروردگارتان حفظ كنيد، (همان) كسى كه شما را از يك شخص آفريد؛ و از او همسرش را آفريد، و از آن دو، مردان و زنان فراوانى منتشر ساخت.»
2. تساوى ارزش و مقام زن و مرد در داشتن صفات برجسته و ارزشهاى والاى انسانى و مقام معنوى؛
در سوره احزاب مىخوانيم: «در حقيقت، مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان با ايمان و زنان با ايمان، و مردان فرمانبردار [فروتن] و زنان فرمانبردار [فروتن]، و مردان راستگو و زنان راستگو، و مردان شكيبا و زنان شكيبا، و مردان فروتن و زنان فروتن، و مردان صدقه دهنده و زنان صدقه دهنده، و مردان روزهدار و زنان روزهدار، و مردانى كه دامانشان را (در امور جنسى) حفظ مىكنند و زنانى كه (دامان خويش را) حفظ مىكنند، و مردانى كه خدا را فراوان ياد مىكنند و زنانى كه (خدا را فراوان) ياد مىكنند، خدا براى آنان آمرزش و پاداش بزرگى آماده كرده است.»[2]
در تفسير آيه چنين آمده است: «گاه بعضى چنين تصور مىكنند كه اسلام كفة سنگين شخصيت را براى مردان قرار داده و زنان در برنامه اسلام چندان جايى ندارند؛ شايد منشأ اشتباه آنها پارهاى از «تفاوت‌هاى حقوقى» باشد كه هر كدام دليل و فلسفة خاصى دارد، ولى بدون شك با قطع نظر از اين‌گونه تفاوتها كه با موقعيت اجتماعى و شرایط طبيعى آنها ارتباط دارد، هيچ‌گونه فرقى از جنبههاى انسانى و مقامات معنوى ميان زن و مرد در برنامههاى اسلام وجود ندارد. آيه فوق دليل روشنى بر اين واقعيت است؛ زيرا به هنگام بيان ويژگىهاى مؤمنان و اساسىترين مسائل اعتقادى و اخلاقى و عملى، زن و مرد را در كنار يكديگر همچون دو كفه يك ترازو قرار مىدهد و براى هر دو ارزشى يكسان، بدون كم‌ترين تفاوت قائل مىشود ...»[3]
3. تساوى زن و مرد از لحاظ ثواب و عقاب اعمال
قرآن در احكام، كيفرها و ثواب اعمال، به زن و مرد يكسان خطاب کرده، قبح گناه، اعمال حرام و ممنوع، و كيفر آنها، و نیز ثواب اعمال را در مورد زن و مرد مساوى بیان می‌کند؛ از جمله:
ـ «و مردِ دزد و زنِ دزد، به كيفر آنچه به دست آوردهاند [و] به خاطر مجازات [پيشگيرانهى] الهى، دستهايشان را قطع كنيد؛ و خدا شكستناپذيرى فرزانه است.»[4]
ـ «خدا به مردان منافق و زنان منافق و كافران، آتش جهنّم را وعده داده است، در حالى كه در آن ماندگارند؛ آن (آتش) براى آنان كافى و خدا آنان را از رحمت خود دور ساخته؛ و برايشان عذابى پايدار است.»[5]
ـ «و هر كس از مرد يا زن، (چيزى) از (اعمال) شايسته انجام دهد در حالى كه او مؤمن باشد، پس آنان داخل بهشت مىشوند؛ و كم‌ترين ستمى به آنها نخواهد شد.»[6]
ـ «هر كس از مرد يا زن، [كار] شايستهاى انجام دهد، در حالى كه او مؤمن است، پس قطعاً او را به زندگانى پاكيزهاى زنده مىداريم؛ و حتماً مزدشان را بر طبق بهترين چيزى كه همواره انجام مىدادند، به آنان پاداش خواهيم داد.»[7]
ـ «هركس از مرد يا زن، (كار) شايستهاى انجام دهد، در حالى‌كه او مؤمن است، پس آنان داخل بهشت مىشوند در حالى كه در آنجا بى‌شمار «روزى» داده مىشوند.»[8]
4. تساوى زن و مرد در تحمل تكليف و مسئوليت
قرآن‌كريم با مطرح كردن زندگى آدم و حوا و رانده شدن آنها از بهشت هيچ كدام را مسئول اصلى معرفى نمىكند و در بيشتر مواقع هر دو را مسئول مىداند و حتى گاهى به صراحت مىگويد: شيطان آدم را وسوسه كرد و قرآن با اين بيان بر روى اعتقاداتى مانند اين‌كه «عنصر گناه و شيطان كوچك دانستن زن» خط بطلان مىكشد.
ـ «(فَقُلْنَا يَاآدَمُ إِنَّ هذا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلاَ يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى)[9]؛ و گفتيم: «اى آدم! در حقيقت اين (ابليس) دشمن تو و همسر توست؛ پس شما را از باغ بيرون نكند؛ كه به زحمت خواهى افتاد».
ـ «(فَدَلاَّهُمَا بِغُرُورٍ...)[10]؛ و آنان را با فريب (از مقامشان) فرو آورد».
ـ «(فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ...)[11]؛ و شيطان آن دو را وسوسه كرد.»
5. تساوى زن و مرد از لحاظ تعليم و تعلّم
از آيات قرآن كريم به دست مىآيد كه همة مسلمانان اعم از زن و مرد بايد به كسب علم و دانش اهتمام ورزند؛ براى نمونه، قرآن بارها یادآور مىشود كه قرآن را بخوانيد، تلاوت كنيد و پيرامون آيات آن بينديشيد. تفكر و تدبر در آيات خداوند و در طبيعت و عبرت از آنها نيز بارها در قرآن توصيه شده است و قرآن در اين زمينه ميان زن و مرد تفاوتى قائل نيست و هرگز كسب علم و دانش را به يك جنس خاص محدود نمىكند. از حضرت رسول اكرم9 روایت شده است: «طلب العلم فريضة على كل مسلم ومسلمة؛[12] فراگيرى دانش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.»
6. مساوات زن و مرد در پيشگاه خدا
خداوند در قرآن مىفرمايد: «(إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ)[13]؛ ملاك برترى نزد خداوند تقوا مىباشد (چه زن چه مرد).»
اين‌ها نمونههايى از تساوى ارزشى و مقام و منزلت معنوى زن و مرد بود كه در این‌جا به همين مقدار بسنده مىكنيم.
ب) تفاوت‌هاى بين زن و مرد
با وجود مطالبى كه در مورد تساوى زن و مرد گذشت، نمىتوان تفاوت‌هاى موجود ميان زن و مرد را منكر شد، تفاوتهايى كه زن و مرد را از يكديگر متمايز مىسازد و همين تفاوتهاست كه باعث تفاوت در حقوق و وظايف زن و مرد مىشود.
یادآوری: در مورد تفاوت‌های زن و مرد در مباحث قبلی مطالب مبسوطی بیان شد.
پی‌نوشت‌ها:
[1] . نساء/ 1.
[2] . (إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِيماً)، احزاب/ 35.
[3] . تفسير نمونه، ج 17، ذيل آيه 35 سوره احزاب.
[4]. (وَالسارِقُ وَالسَّارِقَةُ فَاقْطَعُوا أَيْدِيَهُمَا جَزَاءً بِمَا كَسَبَا نَكَالاً مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ)، مائده/ 38.
[5]. (وَعَدَاللَّهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْكُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا هِيَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمْ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِيمٌ)، توبه/ 68.
[6]. (وَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ يُظْلَمُونَ نَقِيراً)، نساء/ 124.
[7]. (مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ)، نحل/ 97.
[8]. (مَنْ عَمِلَ سَيِّئَةً فَلاَيُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يُرْزَقُونَ فِيهَا بغَيْرِ حِسَابٍ)، غافر/ 40.
[9]. طه/ 117.
[10]. اعراف/ 22.
[11]. اعراف/ 120.
[12] . ميزان الحكمه، ج 6، ص 463.
[13] . حجرات/ 13.