توضیحات
دسته: «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» با كدام سوره بر پيامبر نازل شد و آيا اولين آيه بود كه بر پيامبر نازل شد و يا این‌که يك شعار ديني بود كه حضرت رسول نامه‏هاي خود به پادشاهان را با «بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» شروع مي‏كردند؟
بازدید: 553

پاسخ
  بخش اول) آيه (بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ) صد و چهارده بار در قرآن كريم آمده است و صد و سيزده سوره‏ قرآن بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ دارد و سوره‏ براءة بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ ندارد. ولي در آيه 30 سوره‏ نمل در نامه‏اي كه حضرت سليمان7، به ملكه سبا نوشت آمده است: «إِنَّهُ مِن سُلَيمَانَ وَإِنَّهُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»1 بنابر اين 114 بار بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ در قرآن آمده است.
  مشهور اين است كه بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ همه‏ سوره‏ها، جزء سوره است. مشهور مفسران و دانشمندان از جمله مرحوم علامه طباطبايي، مي‏فرمايند: اولين سوره‏اي كه نازل شد، سوره‏ علق بود كه با (بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ) (همراه آيات اول اين سوره)، اول بعثت بر پيامبر اكرم9 نازل شد بنابر اين نظر، اولين «بِسْمِ ا...» كه نازل شد در سوره «علق» واقع شده است.
  ولي در مقابل، برخي از مفسران اهل‌سنت مثل زمخشري در تفسيركشاف معتقدند اولين سوره‏اي كه نازل شد، سوره «حمد» بود. بنابراين نظر، اولين بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ كه در قرآن نازل شده همان بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ سوره‏ حمد مي‏باشد2.
  نتيجه‏گيري
  جمع بين اين دو نظر به اين صورت است كه، اولين آيات كه بر پيامبر نازل شد، آيات اول سوره‏ علق بود كه سوره‏ كامل نبود، ولي با بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ، و همراه چند آيه‏ اول سوره علق، نازل شد.
  سپس پنجمين سوره‏اي كه بر پيامبر نازل شد سوره حمد بود كه گفته شده اولين سوره كامل قرآن بود كه بر پيامبر9 نازل شد و در نمازها هم خوانده مي‏شود. بنابراين بايد از اولين سوره‏هايي باشد كه بر پيامبر9 نازل شده است. از اين‌رو نتيجه بحث اين مي‏شود كه بِسْمِ‌ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ جزيي از قرآن است كه اولين بار با سوره «علق» نازل شد و با اولين سوره‏ كاملي كه نازل شد سوره‏ حمد بود.
  پاسخ بخش دوم) از آيه 30 سوره‏ «نمل» كه ذكر شد به دست مي‏آيد كه بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ مخصوص پيامبر اسلام، و قرآن كريم نيست، بلكه از زمان حضرت سليمان‏7 بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ مرسوم بوده و اول نامه‏ها نيز مي‏نوشتند، و اين عظمت آيه‏ شريفه‏ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ را نشان مي‏دهد حتي در برخي‏از روايات آمده است:
  «كل امر ذي بال لم يذكر فيه اسم اللَّه فهو ابتر»3 هر كار مهمي كه بدون نام خدا شروع شود آن كار ابتر4 است. يعني آن كار نتيجه نمي‏دهد و به عبارت ديگر آن عمل بركت لازم را كه بايد داشته باشد، ندارد.
  در حقيقت «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» علاوه بر اين‌که آيه‏ قرآن است، يك شعار اسلامي نيز مي‏باشد و اين منافاتي ندارد با اين‌که اين شعار و اين مُهر الهي كه بر كارهاي ما زده مي‏شود آيه‏ قرآن باشد.


1. نمل/ 30.
2. براى اطلاع بيش‌تر از مباحث فوق به كتاب‏هاى علوم قرآن مثل: التمهيد فى علوم القرآن، علامه معرفت و پژوهشى در تاريخ قرآن، دكتر سيد محمدباقر حجتى مراجعه كنيد.
3. بحارالانوار، ج 16، ص 58.
4. ابتر يعنى دُم بريده.