توضیحات
دسته: آيا قرآن براساس آيه 62 سوره بقره پلوراليسم (تكثرگرايي‌ ديني) را مي‏پذيرد؟
بازدید: 1454

پاسخ
   Pluralism، ريشه آن لاتيني است و به معناي نظريه‏هايي است كه به لزوم كثرت عناصر و عوامل در جامعه و مشروعيت منافع آن‌ها باور دارند1.
  براي روشن شدن پاسخ لازم است كه تفسير آيه را بررسي كنيم تا معنا و مقصود آيه و آيات مشابه روشن شود كه قرآن پلوراليسم را نمي‏پذيرد.
  (إِنَّ‌الَّذِينَ آمَنُوا‌ وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَاري‏ وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ‌ بِاللّهِ‌ وَالْيوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحاً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَخَوْفٌ عَلَيهِمْ وَلاَهُمْ يحْزَنُونَ‏)، «در حقيقت، كسانى كه (به پيامبر اسلام) ايمان آورده‏اند و كسانى كه به (آيين) يهود گرويدند و مسيحيان و صابئان (پيرو يحياى پيامبر)، كسانى (از آنان) كه به خدا و روز بازپسين ايمان آوردند و [كار] شايسته انجام دادند، پس براى آنان پاداششان نزد پروردگارشان است؛ و نه هيچ ترسى بر آنان است و نه آنان اندوهگين مى‏شوند».
   شأن نزول
  برخي از مفسران حكايت كرده‏اند كه در صدر اسلام پرسشي براي برخي از مسلمانان مطرح شد كه اگر تنها اسلام راه حق ونجات است پس تكليف نياكان ما چه مي‏شود؟ آيا آنان به خاطر عدم حضور در زمان پيامبر اسلام‏9 و ايمان نياوردن به او مجازات مي‏شوند؟
  اين آيه بدين مناسبت نازل شد و اعلام كرد كه هر كس در عصر خويش به پيامبر خويش و كتاب آسماني او ايمان آورده و عمل شايسته انجام داده است اهل نجات است و نگراني ندارد، پس يهوديان و مسيحيان مؤمن و شايسته‏كردار كه قبل از ظهور پيامبر اسلام زندگي كرده و مرده‏اند اهل نجات هستند.1
  نكات و اشارات
  1. مشابه اين آيه در سوره بقره/ 112؛ مائده/ 69 و حج/ 17 آمده است، و اين آيات پاسخي است به كساني كه راه نجات را در پناه نژاد و مليت خاص مي‏جويند. همان‌طور كه يهوديان دين و نژاد خود را از ديگران بهتر دانسته و بهشت را مخصوص خود مي‏دانستند، ولي قرآن به آنان پاسخ مي‏دهد كه راه نجات منحصر در ايمان و عمل شايسته است. و تنها نام مسلمان، يهودي2 و مسيحي (= نصاري3) بر خود نهادن موجب سعادت و نجات نمي‏شود.
  2. مفسران قرآن چند تفسير عمده براي آيه فوق ارائه كرده‏اند.
  الف) مقصود آيه ايمان و اعمال شايسته پيروان اديان الهي قبل از اسلام است كه از دنيا رفته‏اند و موجب نجات آنان خواهد شد همان‌طور كه در شأن نزول بدان اشاره شد4.
  ب) مقصود آيه ايمان و اعمال شايسته يهوديان و مسيحيان وصائبان در زمان حاضر است اما منظور ايمان به اسلام و عمل صالح بر طبق دستورات قرآن است يعني اگر آنان محتواي كتاب‏هاي خويش و بشارت‏هاي پيامبرانشان در مورد پيامبر اسلام پيروي كنند مسلمان مي‏شوند و ايمان و عمل صالح آن‌ها پذيرفته خواهد شد5.
  البته مانعي ندارد كه هر دو معنا مقصود آيه باشد.
  3. ممكن است از آيه فوق استفاده شود كه افرادي هم‌چون اديسون كه پيرو اديان ديگر هستند ولي آگاهي كافي از اسلام ندارند (جاهل قاصرند) و به بشريت خدمت كرده‏اند پاداش مناسب عمل خويش را دريافت مي‏كنند، و يا حداقل از عذاب كفر آنان كاسته مي‏شود.
  4. آيا اين آيه و آيات مشابه آن، بدان معناست كه در عصر حاضر نيز همه پيروان اديان الهي اهل نجات هستند و تكثرگرايي و پلوراليسم صحيح است؟
  پاسخ منفي است چرا كه آيات قرآن هم‌ديگر را تفسير مي‏كنند و در آيات ديگر وعده عذاب به غير مسلمانان داده شده است. پس اديان ديگر منسوخ شده و پيروان آن‌ها وظيفه دارند تا در مورد حقانيت اسلام تحقيق كنند تا مسلمان شوند.6


1. فرهنگ خاص علوم سياسى، حسن عليزاده، ص 231.
2. واژه «هادو» از ريشه «هود» به معناى بازگشت به نرمى است. كه در معناى توبه به كار رفته است، سپس به دين موسى7 گفته شده است و از اين روست كه پيروان او يهوديان ناميده شدند.
3. واژه «نصارى» از ريشه «نصر» به معناى يارى كردن است و به كسانى همچون حواريون، كه عيسى7 را يارى كردند نصارى‏ گفته شد، سپس همه پيروان مسيح، نصارى و مسيحى ناميده شدند.
4. نمونه، ج 1، ص 284.
5. يعنى «من آمن باللَّه و...» قيد يهود و مسيحيان وصائبان است نه الذين آمنو (= مسلمانان) چون كسانى كه ايمان آورده‏اند نيازى به اين قيد ندارند. (نمونه، ج 5، ص 27)
6. البته برخى مفسران معاصر برآنند كه طبق متن آيه 62/ بقره نيز پلوراليسم ردّ مى‏شود، چون اهل كتاب با ارتكاب مواردى كه اسلام منع كرده است و با عدم اعتقاد به معاد واقعى، ملاك‏هاى اين آيه را براى نجات ندارند. (تسنيم، ج 5، ص 94)