توضیحات
دسته: چرا در بسياري از آيات قرآن «سمع» مفرد آمده و «ابصار و قلوب و افئده» به صورت جمع آمده است؟
بازدید: 1698

پاسخ
  در بسياري از آيات1 قرآن، از گوش و چشم و دل ياد شده كه گوش با لفظ مفرد «سمع» آمده، و چشم با لفظِ جمعِ «ابصار»، و دل با لفظ جمع «أفئده و قلوب»؛ مفسران و صاحب‌نظران در ادبيات، در مورد اين مطلب احتمالات متعددي داده‌اند.
  1. «سمع» چون «اسم جنس» است بر قليل و كثير دلالت مي‌كند بنابراين لازم نبود كه ديگر، جمع آورده شود.
  2. «سمع» مصدر است و مصدر چون جمع بسته نمي‌شود بر جمع و مفرد هر دو دلالت مي‌كند.
  3. در اينجا مضافي در تقدير است مثل «مواضع سمع» يعني جايگاه‌هاي شنوايي.
  4. «سمع» به ضمير «هم» اضافه شده و چون در رديف جمع‌ها قرار گرفته است خودش بر جمع دلالت مي‌كند و ديگر لازم نبوده است كه جمع بيايد.
  5. عده‌اي نيز احتمال داده‌اند به خاطر كوتاهي كلام و ايجاز، و تفنن در عبارت، «سمع» آمده بنابراين اشكالي ندارد كه واژه «سمع» به صورت مفرد و «أبصار» و «قلوب» به صورت جمع آمده است.
  حكمت‌ها و اسرار علمي
  برخي از مفسرين براي اين مطلب حكمت‌ها و اسرار علمي نيز ذكر كرده‌اند، كه در اينجا مي‌آوريم:
  1. ‌اين‌که واژه «سمع»، يعني گوش ‌در قرآن كريم به صورت مفرد آمده، اما چشم به صورت جمع «ابصار» آمده به خاطر اين است كه ادراكات و مشاهدات انسان با چشمش نسبت به مسموعات و چيزهايي كه مي‌شنود خيلي بيش‌تر است؛ چراكه اولاً امواج صوتي كه قابل استماع است تعدادي نسبتاً محدود است در حالي‌‌كه امواج نورهايي كه قابل رويت و ديدن است، از ميليون‌ها مي‌گذرد اما امواج صوتي به ده‌ها هزار مورد مي‌رسد از اين‌رو قرآن‌كريم براي اشاره به اين مطلب، يعني محدوديت قلمرو شنيدني‌ها واژه «سمع» را مفرد آورده و براي اشاره به گستردگي قلمرو دريافت‌هاي قلبي انسان يا مشاهدات چشمي انسان، واژه «قلب» و «بصر» را به صورت جمع آورده است.
  2. احتمال ديگر اين‌که مُدرك سمع انسان واحد است يعني معمولاً انسان در يك لحظه يك صدا را بيش‌تر نمي‌شنود اما در يك لحظه با چشمانش مي‌تواند دو تا تصوير را ببيند، و يا حتي بيش‌تر، اما با گوش‌هايش با اين‌که دو تا گوش دارد اما يك صدا را عملاً بيش‌تر نمي‌تواند بشنود؛ بنابراين سمع را مفرد آورده و چشم را جمع بسته و متعدد آورده كه اشاره كند به اين‌كه مدرَك انسان‌ها در مورد سمع و شنيدن يكي است، اما مدرك انسان در مورد ديدني‌ها، متعدد است.
  البته اين دو مطلب علمي اخير در حد دو احتمال است و نمي‌شود به صورت يقيني به قرآن نسبت داد، ولي به هرحال دو احتمال علمي، زيبايي است كه نسبت به اين واژه‌ها گفته شده است.


1. (خَتَمَ اللّهُ عَلَى‏ قُلُوبِهِمْ وَعَلَى‏ سَمْعِهِمْ وَعَلَى‏ أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ)، بقره/ 7 و هم‌چنين در آيات ديگري مانند بقره /20 و ... نيز آمده است.