توضیحات
دسته: ـ لطفاً در مورد نظريه‌پردازي‌هاي علمي قرآن توضيح داده و تفاوت آن با چالش‌های علمی و ادله آن را بیان کنید؟
بازدید: 1131

 پرسش:

لطفاً در مورد نظريه‌پردازي‌هاي علمي قرآن توضيح داده و تفاوت آن با چالش‌های علمی و ادله آن را بیان کنید؟

˜ پاسخ:

در قرآن كريم حدود 1322 آيه وجود دارد كه به مطالب علمي اشاره دارد كه گاهي در حد اعجاز علمي و گاهي در حد شگفتي‌هاي علمي و گاهي در حد اشارات انديشه‌آور علمي است در اين مورد دو مبحث عمده ديگر وجود دارد، يعني نظريه پردازي علمي قرآن و چالش قرآن و علم، كه با توضيح، تفاوت آنها نيز روشن مي‌شود.
الف: نظريه‌پردازي‌هاي علمي قرآني

برخي از آيات علمي قرآن مطالبي را بيان مي‌كند كه علم هنوز بدانها دسترسي پيدا نكرده و هر چند از نظر علوم تجربي به اثبات نرسيده است اما دليلي نيز براي نفي آن مطلب قرآني نداريم و از آنجا كه وحي نوعي دانش
قطعي و از سرچشمه‌ الهي است در صحیح بودن آن شکی نیست هر چند برای اثبات آنها فعلاً شواهد تجربی در دست نداریم و ممكن است مثل برخي موارد ديگر از پيشگویي‌هاي علمي قرآن (مثل نيروي جاذبه طبق آيه 2 سورة رعد، 10 سورة لقمان و...) در آینده اثبات شود. این موارد را مي‌توان بعنوان نظريه‌هاي علمي قرآني مطرح نمود، و همچون ديگر تئوري‌هاي علمي بدنبال شواهد تجربي آنها بود.

مثال‌ها

1. نظريه وجود موجودات زنده در آسمان‌ها: اين نظريه از برخي آيات قرآن همچون آيه 29 سورة شوري قابل استفاده است كه مي‌فرمايد:

(وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّماوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِن دَابَّةٍ)؛ «و از نشانه‌ها‌ي اوست، آفرينش آسمان‌ها و زمين و آنچه از جنبندگان در آنها منتشر ساخته است.»

هرچند برخي نشانه‌های كيهان‌شناختي براي وجود موجودات زنده و با شعور در كرات دور دست ادعا شده است اما دانشمندان كيهان‌شناخت هنوز نظريه‌ قطعي در اين زمينه ابراز نكرده‌اند و چيزي ثابت نشده است؛ ولي اين مطلب را مي‌توان بعنوان يكي از نظريه‌هاي علمي قرآني، مبناي تحقيقات تجربي كيهان‌شناختي وسيع قرار داد.[1]

2. نظريه‌ گسترش آسمان‌ها: اين ديدگاه از برخي آيات قرآن همچون
آيه 47 / ذاريات قابل استفاده است، كه مي‌فرمايد:

(وَالسَّماءَ بَنَيْنَاهَا بِأَيْدٍ وَإِنَّا لَمُوسِعُونَ)؛ «و ما آسمان را با دست (قدرت) بنا كرديم و همواره آن را گسترش مي‌دهيم.»

در مباحث علمي فيزيك كيهاني دو ديدگاه در مورد آسمان‌ها وجود دارد: يكي ديدگاه انبساط جهان و ديگري ديدگاه انقباض جهان[2] و برای هركدام شواهدي مطرح گردیده ولي اثبات نشده است. از آيه‌ فوق ديدگاه انبساط جهان قابل برداشت است[3] و مي‌تواند بعنوان يك نظريه علمي قرآني مبناي تحقيقات كيهان‌شناسي قرار گيرد.

3. نظريه هفت آسمان: در قرآن كريم بارها از «هفت آسمان» ياد شده است، از جمله در سوره بقره/29، اسراء/44، مومنون/17 و 86، فصلت/12، طلاق / 12، نوح / 15، نبأ / 12.

در حالي كه علوم كيهان‌شناسي از يك آسمان با هزاران كهكشان و ستاره و سياره سخن مي‌گويند و در مورد آسمان‌هاي ديگر سكوت مي‌كنند. چون وسايل ستاره‌شناسي فعلي بشر و سفرهاي فضايي توانایی کشف بيش از اين را ندارد؛ قرآن‌كريم مساله هفت آسمان را به صورت قاطع مطرح كرده است و اين مسأله نیز مي‌تواند به عنوان يك نظريه علمي قرآني مبناي مطالعات كيهان‌شناختي وسيعي قرار گيرد. البته در مورد هفت آسمان معاني و ديدگاههاي مختلفي وجود دارد كه در تفسير آيات فوق بايد به آنها توجّه كرد و مطلب فوق براساس آن بود كه عدد هفت واقعي و مقصود از آسمان‌ها، محل كرات باشد.[4]

4. نظريه‌ آفرينش مستقيم انسان از خاك: مساله‌ آفرينش نخستين آدم از خاک در كتاب‌هاي آسماني به ويژه قرآن‌كريم مطرح شده است و برخي آيات قرآن بر آفرينش انسان از خاك و گل دلالت دارد. مثل: انعام/98، آل عمران/59، الرحمن/14، (هر چند برخي آيات دلالت‌هاي ديگري نیز دارد) و سال‌هاست كه نظريه تكامل توسط لامارك و داروين ابراز شده كه قائل به بوجود آمدن انسان از نسل حيوانات قبلي است. معمولاً دانشمندان و مفسران خود را بين اين دو ديدگاه محصور مي‌ديدند و يكي را انتخاب و ديگري را نفي می‌كنند و در اين مورد كتاب‌هاي متعددي نيز نوشته شده است.[5]

ولي مي‌توان نظريه سومي را كه شايد وجه جمع دو ديدگاه باشد مطرح كرد و آن اينكه تكامل زيستي در موجودات (اگر با شواهد قطعي اثبات شود) پذيرفتني است و حتي ممكن است انسان‌هايي از نسل ميمون بوجود آمده ولي بعداً منقرض شده باشند ولي حضرت آدم به عنوان پدر بشر فعلي به صورت استثنایي از خاك بطور مستقيم (ولو در زمان طولاني) آفريده شده است. البته اينكه بسياري از ويژگي‌هاي انسان فعلي در ميمون‌ها موجود نيست بلكه در نظريه تكامل حلقه‌ مفقوده‌اي بين ميمون و انسان وجود دارد؛ مي‌تواند شاهدي براي اين ديدگاه باشد.

اين نظريه می‌تواند به عنوان يك نظريه علمي قرآني در آفرينش انسان مبناي پژوهش‌هاي زيست‌شناسي باشد و در كنار نظريه تكامل و فيكسيم مطرح گردد و بدنبال شواهد تجربي آن از باستان‌شناسي و زيست‌شناسي باشيم. البته قرآن کریم در مورد نظريه تكامل مباحث مفصلي وجود دارد و آيات موافق و مخالف نظريه تكامل و ديدگاه مفسران نيازمند بحث گسترده است كه در برخي كتاب‌ها آمده است.[6]

5. نظریه‌پردازی‌های قرآن در زمینه علوم انسانی، مثل مبانی مدیریت در قرآن، مبانی و اصول اقتصاد در قرآن، مبانی سیاست در قرآن و مبانی اصول علوم تربیتی در قرآن، که اگر اینگونه موارد به خوبی مورد توجه و کاوش قرار گیرد، می‌تواند انقلابی در جهان علوم انسانی پدید آورد و چهره جهانی را در قرن بیست و یکم تغییر دهد و به سلطه فرهنگی غرب بر شرق پایان بخشد.
ب: چالش‌هاي قرآن و علم

گاهي ظاهر برخي آيات قرآن با نظريه‌هاي علمي ناسازگار به نظر مي‌رسد، كه اين را چالش قرآن و علم يا تعارض ظاهري قرآن و علم مي‌نامند، اما از آنجا كه نصوص قرآني و مطالب قطعي علمي هر دو بيان واقعيت و حقيقت است و هر دو وسيله‌ی معرفت و شناخت حقيقت است و حقيقت يكي بيش نيست بنابراين تعارض واقعي قرآن و علم محال است. زیرا به تناقض (وجود و عدم حقيقت واحد) منتهي مي‌شود.

تعارض ظاهري آيات و مطالب علمي نيز با تأمّل در آنها قابل رفع و اصلاح است زیرا ممکن است خطاي مفسّر در فهم ظاهر آيه و يا خطاي دانشمند علوم‌تجربي در مقدمات نظريه‌ خويش باعث اين تعارض شده باشد كه با دقّت در آنها و فهم صحيح از قرآن و طبيعت، مشكل حل مي‌شود.
براي مثال در مورد هفت آسمان قرآن و يك آسمان علم و يا در مورد نظريه تكامل و آيات آفرينش انسان، توهم تعارض مي‌شد كه با دقت در مساله برطرف گرديد. چون علم يك آسمان را ثابت مي‌كند ولي هفت آسمان را نفي نمي‌كند، همانطور كه نظريه تكامل داروين بصورت قطعي اثبات نشده است تا بتواند با ظاهر آيات آفرينش آدم تعارض جدي و واقعي داشته باشد.[7]

پی‌نوشت‌ها:

[1]. نك: تفاسير قرآن ذيل آيه 29/ شوري مثل نمونه، الجواهر الطنطاوي و قرآن و علم امروز، عبدالغني الخطيب.

[2]. نك: تاريخچه زمان، استفن هاوكينگ، ترجمه داد فرما، ص 58.

[3]. نك: پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، دكتر محمدعلي رضائي اصفهاني، ج 1، ص 142 به بعد.

[4]. نك: رازهاي آسمان‌هاي هفت‌گانه، ايمان مرادي، هفت آسمان، محمدباقر بهبودي و پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، دكتر محمدعلي رضائي اصفهاني، ج 1، ص 126 به بعد.

[5]. نك: خلقت انسان‌، يدالله سحابي در اثبات تكامل، و نظريه تكامل از ديدگاه قرآن از مسيح مهاجري در ردّ تكامل.

[6]. نك: تكامل در قرآن، علي مشكيني؛ پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، دكتر محمدعلي رضائي اصفهاني، جلد دوم و...

[7]. نك: درآمدي بر تفسير علمي قرآن، محمدعلي رضايي اصفهاني، انتشارات اسوه، مبحث قلمرو، رابطه و تعارض علم و دين.