توضیحات
دسته: ـ چرا قرآن به زيتون و انجير قسم ياد كرده است؟ آيا به خاطر فوايد غذايي آنهاست؟
بازدید: 8830

 پرسش:

چرا قرآن به زيتون و انجير قسم ياد كرده است؟

آيا به خاطر فوايد غذايي آنهاست؟

˜ پاسخ:

پرسش را در دو بخش بررسي مي‌كنيم:

اول: حكمت و فلسفه‌ سوگند در قرآن؛

دوم: سوگند قرآن به انجير، زيتون و حكمت آن.
اول: چرا خداوند سوگند ياد كرده است؟

مفسّران و صاحب‌نظران علوم‌قرآني دلایل متعددي را براي قسم‌هاي قرآن بر شمرده‌اند كه با بررسي آنها مطلب روشن مي‌گردد:

1. برخي قائلند سوگندهاي قرآن به خاطر نشان دادن عظمت و تأكيد بر مطلبي است كه بعد از قسم مي‌آيد. يعني اين مطلبي كه دنباله آيات معمولاً بيان مي‌كند؛ مطلب مهمي است.[1]

2. حكمت دوم قسم‌هاي قرآن اين است كه گاهي خداوند مي‌خواهد عظمت آن مطلبي را كه به آن سوگند ياد كرده، نشان دهد.[2]

همچنین سوگندهاي قرآن فكر و عقل انسان را توسعه مي‌دهد؛ در واقع تمام هستي را جولانگاه فكر بشر قرار می‌دهد و وي را در عالم محسوسات، مادي و عالم غيب به پرواز درمي‌آورد؛ زمين، خورشيد، ستارگان، كهكشان‌ها و حتي انجير و زيتون را در برابر فكر او عرضه مي‌كند تا همه و همه را مورد مطالعه قرار دهد و با تحقيق و دقّت آنها را بررسي كند.[3]

3. احتمال دارد که در سوگندهاي قرآن «رَب» در تقدير است، يعني «والفجر» در اصل «رب‌الفجر» بوده، يعني سوگند به پروردگار سپيده دم و اصولاً هر جا خداوند به امور مادي قسم مي‌خورد يك «رب» در تقدير است. مثلاً سوگند به پروردگار خورشيد، سوگند به پروردگار ماه و... .

در نتیجه می‌توان اين سه احتمال را با هم جمع کرد، زيرا با هم منافاتي ندارند، به هرحال سوگندهاي قرآن هم اشاره به عظمت مطلبي كه به آن قسم یاد شده و هم عظمت مطلبي كه برايش قسم خورده دارد و هم بر عظمت خالق آنها ناظر است. بنابراين قسم‌ها و سوگندهاي قرآن براي اثبات راستگويي خداوند تبارك و تعالي نيست؛ بلكه براي نشان دادن عظمت اينگونه مطالب و اهميت آنهاست.
دوم: چرا خداوند به انجير و زيتون قسم خورده است؟

يكي از قسم‌هاي قرآن، قسم به انجير و زيتون است كه مفسرين احتمالاتي در مورد اين دو قسم ذكر كرده‌اند، مانند:

الف. مراد از «تين»، كوهستاني است كه «دمشق» ‌بر بلندي آن واقع شده؛ و منظور از «زيتون» كوهستاني است كه «بيت‌المقدس» بر بالاي يكي از كوه‌هايش بنا شده است و اطلاق نام دو ميوه‌ «انجير» و «زيتون» بر اين دو كوه، شايد براي اين بوده كه اين دو ميوه در اين دو منطقه مي‌رويد و سوگندخوردن به اين دو منطقه هم شايد به خاطر اين بوده كه عده‌ بسياري از انبيا در اين دو منطقه مبعوث شده‌اند.

ب: برخي «تين» و «زيتون» را اشاره به دو دوران حضرت آدم و حضرت نوح7 مي‌دانند؛ چرا كه لباسي كه آدم و حوا در بهشت پوشيدند از برگ درختان انجير بود و در پايان طوفان نوح، شاخه‌ زيتوني از آب بيرون آمد كه نوح فهميد طوفان پايان‌يافته است.

ج. در روايتي وارد شده كه «تين» مدينه و «زيتون» بيت المقدس است.[4] البته احتمالات ديگري در اين باره ذكر شده است.[5]

د: مقصود دو ميوه معروف می‌باشد. اگر اين دو قسم را بر معناي ابتدايي آنها حمل كنيم يعني «انجير» و «زيتون» دو ميوه معروف؛ باز سوگند با معنايي است. زيرا انجير و زيتون داراي ارزش‌ غذايي فراواني است كه غذاشناسان و پزشكان فوائد بسياري را براي آنها بر شمرده‌اند كه برخي از آنها را در اينجا مطرح می‌کنیم:
زيتون

بي‌شك تمامي ميوه‌هایي كه خداوند منان آفريده، ارزشمند است، ولي نبايد ترديد كرد كه برخي از آنها از لحاظ ارزش و خاصيت غذايي، به نوعي بر ديگري برتري دارند؛ در اين ميان «زيتون» از جمله ميوه‌هایي است كه هم داراي خاصيت غذايي و هم ارزش دارویي و هم منبعي براي سوخت و ايجاد روشنایي است، از برگ و هسته‌ي آن نيز استفاده مي‌شود.[6] به گفته‌ برخي متخصصين زيتون معجزه گراست و براي درمان بسياري از بيماري‌ها از جمله درمان نقرس، تصلب شرائيين، فشار خون و دردهاي عصبي موثر است.

نكته قابل توجه اينكه در ميان مواد غذايي چه نباتي و چه حيواني، هيچ ماده‌غذايي به اندازه‌ زيتون داراي «پتاسيم» نيست، و اگر بدانيم «پتاسيم» چيست؟ و چه نقشي در حفظ حيات ما دارد؟! خواهيم فهميد چرا بايد زيتون را مورد توجّه قرار داد.

به طور خلاصه، «پتاسيم» در سازندگي عضلات بدن و انرژي بدن موثر است و در ساختمان ترشحات غدد داخلي بدن به كار رفته است كه در حفظ نيروي فعال و نشاط زندگي لازم است و از طرفي كمبود «پتاسيم» در بدن، رشد را متوقف مي‌سازد پلكها متورم مي‌شود و دستگاه تنفس دچار اختلال مي‌شود.

«پتاسيم» در فعاليت و قدرت تصفيه و شستشوي سلول‌هاي كبدي، مؤثر است و موجب مي‌گردد تا كبد مواد سمي، اوره و اسيداوريك را بهتر و بيشتر از خون گرفته خارج نمايد.

«پتاسيم» در قدرت دفعي كليه‌ها نقش اساسي دارد و موجب فعاليت بيشتر كليه‌ها و دفع مواد سمي از خون مي‌گردد و بدين لحاظ «پتاسيم» را از داروها و درمان كننده بيماري‌هاي كليه مي‌دانند.

«پتاسيم» حتي در ساختمان گلبول‌هاي قرمز خون وجود دارد و در فعاليت و سازندگي و حفظ آن اثر دارد.

غير از پتاسيم ـ كه وجودش براي ادامه‌ حيات و حفظ تندرستي ما ضروري است ـ مواد معدني ديگري چون فسفر، كلسيم، منيزيم، آهن در زيتون وجود دارد كه هركدام نقش شگرف و سازنده‌اي در زندگي ما دارند.[7]
انجير

«انجير» نيز ميوه‌اي است كه جنبه‌ دارويي فراواني دارد و چيز زائدي ندارد و تمامش خورده مي‌شود غذاي لطيف و سريع‌الهضم است و لينت طبع مي‌آورد، بلغم را تحليل مي‌دهد و كليه‌ها را پاك و سنگ مثانه را از بين مي‌برد و راه كبد و سپرز را باز مي‌كند و بدن را فربه مي‌سازد.[8]

«انجير» داراي مواد و تركيبات غذايي و دارويي سبك و خوشخوراك است كه تازه و خشك آن، گوشت و هسته و پوستش براي همه و هر سني قابل استفاده و گواراست[9].

و در روايتي از امام رضا7 آمده است: «انجير بوي دهان را مي‌برد، لثه‌ها و استخوان‌ها را محكم مي‌كند، مو را می‌رویاند، درد را بر طرف مي‌سازد و با وجود آن نياز به دارو نيست و همچنين مي‌فرمايد: انجير شبيه‌ترين میوه به ميوه‌ بهشتي است.»[10]

انجير حاوي مقدار زيادي «فسفر» مي‌باشد كه در تقویت هوش و حافظه بسيار موثر است نيز سرشار از «پتاسيم» كه براي سلامتي كودكان ضعيف و كم‌خون و بي‌اشتها مفيد مي‌باشد، مقدار قابل توجهي، كلسيم دارد، كه هم سازنده خون و استخوان و هم در ايجاد عضلات بدن و نيروي اعصاب و افزایش قدرت جسماني مؤثر است. امروزه كارخانجات بزرگ داروسازي، از مواد موجود در انجير و خواص حياتي آن براي ساخت داروهاي لازم جهت درمان و دفع سموم بدن استفاده مي‌كنند.[11]
بنابراين:

با در نظر گرفتن كلام مفسرين و صاحب‌نظران و توجه به فوائد غذايي سرشار «زيتون» و «انجير» مي‌توان گفت: قرآن با سوگند به اين دو ميوه توجه و حس كنجكاوي انسان را نسبت به اين دو غذا جلب كرده است و شاید يكي از حكمت‌هاي مهم سوگند قرآن به اين دو ميوه به اهميت و ارزش غذايي آن باشد.
منابع جهت مطالعه

1. قسم‌هاي قرآن، آيت الله مكارم شيرازي.

2. سوگندهاي قرآن، ابوالقاسم رزاقي.

3. تحليلي بر سوگندهاي قرآن، محمد فاكر ميبدي.
4. گياهان در قرآن، دكتر محمد اقتدار حسين فاروتي.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. تفسير نمونه، مکارم شیرازی، ج 27، ص 39.

[2]. تفسير نمونه، ج 27، ص 39.

[3]. سوگندهاي قرآن، ابوالقاسم رزاقي، ص 45.

[4]. تفسير نور الثقلين، ج 5، ص 606، حديث 4، به نقل از همان.

[5]. ر.ك: تفسير نمونه، ج 27، ص 140.

[6]. از معدود ميوه‌هایي است كه قرآن از آن نام برده است. نحل/ 11، مومنون/ 20.

[7]. قسم‌هاي قرآن، ابوالقاسم رزاقي، ص 441.

[8]. سفينه البحار، ج 1، ص 128، به نقل از سوگندهاي قرآن، ص 446.

[9]. همان.

[10]. كافي، ج 6، ص 258 و همچنين علامه مجلسي در بحارالانوار، ج 66، ص 184 روايات متعددي در مورد انجير آورده است.

[11]. مكتب اسلام، سال11، ش9، ص60 و 61 به قلم دكتر محمدحسين حاجبي، به نقل از سوگندهاي قرآن رزاقي، ص 448.