توضیحات
دسته: ـ ازدواج‌های ممنوع كدام است؟
بازدید: 3698

پرسش

ازدواج‌های ممنوع كدام است؟

˜ پاسخ

ازدواج در اسلام، همانند دیگر پدیده‌های اجتماعی، قانونمند و دارای اصول مسلمی است که باید رعایت شود. اگر آفرینندة انسان در وجود وی شهوت جنسی قرار داده و هماهنگ با تکوین، در تشریع، ازدواج را مقرر کرده است، این‌گونه نیست که مرد بتواند با هر زنی پیمان زناشویی ببندد، و یا هر زنی بتواند با هر مردی ازدواج نمايد؛ از این رو قرآن فهرستی از افرادی که زناشویی با آن‌ها ممنوع است، ارایه می‌کند.

عوامل منع ازدواج

آنچه موجب ممنوعیت ازدواج می‌شود، نوعی ارتباط است که میان افراد وجود دارد، كه عبارت‌اند از:

الف) خویشاوندی یا ارتباط نسبی؛

ب) شیرخوارگی یا ارتباط رضاعی؛

ج) پیوند زناشویی یا ارتباط سببی (خواه مشروع باشد یا نامشروع)؛

د) کفر و طلاق نیز در مواردی موجب منع می‌گردد که پس از این بدان اشاره می‌شود؛

ارتباط خویشاوندی

ارتباط خویشاوندی باعث می‌شود تا ازدواج با افراد زیر ممنوع گردد:

1. مادر که شامل مادر بزرگ نیز می‌شود. 2. دختر که شامل فرزند و نوة او (دختر) نیز می‌شود. 3. خواهر. 4. دختر برادر و فرزند و نوه او. 5. دختر خواهر و فرزند و نوه او. 6. عمه که شامل عمة پدر و مادر نیز می‌شود.
7. خاله که شامل خالة پدر و مادر هم می‌شود. قرآن می‌فرماید: «(حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَاتُكُمْ وَبَنَاتُكُمْ وَأَخَوَاتُكُمْ وَعَمَّاتُكُمْ وَخَالاَتُكُمْ وَبَنَاتُ الْأَخِ وَبَنَاتُ الْأُخْتِ)؛ بر شما حرام شده است، (ازدواج با) مادرانتان، و دخترانتان، و خواهرانتان، و عمه‏هايتان، و خاله‏هايتان، و دخترانِ برادر، و دخترانِ خواهر.»[1]

گفتني است افراد براساس طبع درونی، از ازدواج با این افراد متنفرند؛ از اين رو، در بیشتر جوامع ازدواج با این دسته ممنوع است، به ویژه این‌که تأثیر هم خونی که ناشی از ازدواج با خویشاوندان است، در این‌گونه افراد بیشتر مي‌باشد.

ارتباط شیری

ارتباط رضاعی با شرایط مقرر در فقه باعث می‌شود تا ازدواج با خویشان نسبی فرد همشیر که جزء محارم او به شمار می‌رود، ممنوع گردد. قرآن می‌فرماید: «(وَأُمَّهَاتُكُمُ الَّلاتِي أَرْضَعْنَكُمْ وَأَخَوَاتُكُم مِنَ الرَّضَاعَةِ)؛ و مادران (رضاعي)تان كه ‏شما را شير داده‏اند، و خواهران رضاعى شما بر شما حرام شده است.»[2]

نکته‌ای که در این‌جا وجود دارد، این است که در حرمت ازدواج با مرتبطان رضاعی، تنها مادر و خواهر بیان شده و سخنی از عمه و خاله و دیگران به میان نیامده است، ولی طبق روایات، این منع شامل همة اصناف محرم نسبی می‌شود چنان‌که در روایتی از پیامبر9 می‌خوانیم: «يحرم من الرضاع ما يحرم من النسب؛ تمام کسانی که از نظر ارتباط نسبی حرام‌اند، از نظر شیرخوارگی نیز حرام‌اند.»[3] در روایتی ديگر از امام صادق7 آمده است: «یحرم من الرضاع ما یحرم من القرابه؛ همة کسانی که از نظر نسب حرام‌اند، با شیر نیز حرام می‌شوند.» راز حرمت ازدواج با خویشاوندان شیری این است كه کودکی که گوشت و استخوانش با شیر زنی پرورش مي‌يابد، شباهت تامی به فرزندان او پیدا مي‌كند، و در حقیقت بخشی از بدن مادر و مانند خواهر و برادر نسبی آنان مي‌شود.

ارتباط سببی

ارتباط سببی باعث می‌شود تا چند گروه در دایرة منع ازدواج قرار گیرند که عبارت‌اند از: 1. مادر زن و نیز مادر او؛ 2. دختر زن با شرایط مقرر؛ 3. عروس و نیز عروس پسر و دختر؛ 4. خواهر زن به طور هم زمان؛ 5. زن پدر.

قرآن می‌فرماید: «(وَأُمَّهَاتُ نِسَائِكُمْ وَرَبَائِبُكُمُ اللَّاتِي في حُجُورِكُم... وَحَلاَئِلُ أَبْنَائِكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلاَبِكُمْ وَأَن تَجْمَعُوا بَيْنَ الأُخْتَيْنِ)؛ مادران همسرانتان، و دختران همسرتان كه در دامانِ شما [پرروش يافته‏اند،]...؛ و (نيز حرام است بر شما ازدواج با) همسران پسرانتان كه از پشت (و نسل) شما هستند، و اينكه بين دو خواهر (در ازدواج) جمع كنيد.» [4] ؛ چنان‌که می‌فرماید: «(وَلاَ تَنْكِحُوا مَا نَكَحَ آبَاؤُكُمْ مِنَ النِّسَاءِ)؛ و زنانى را كه پدرانتان به ازدواج (خود) در آورده‏اند، به همسرى نگيريد.»[5]

راز تحریم ازدواج با این افراد آن است که با اجرای صیغة عقد، در واقع آن‌ها به منزلة خویشاوندان قرار گرفته‌اند؛ از این‌رو همان حکم را دارند، به ویژه در جمع میان دو خواهر که تضاد عاطفی (درگیری انگیزة محبت و انگیزة رقابت) خود عامل دیگری در ممنوعیت است.

ازدواج با نامادری افزون بر این‌که در حکم مادرشان (مادر دوم) است، باعث هتک حرمت پدر نیز شود؛ از اين‌رو، به دنبال حکم تحریم می‌فرماید: «(إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَمَقْتاً وَسَاءَ سَبِيلاً)؛ [چرا] كه آن، زشتكارى و كينه (ساز) و بد راهى است.» [6]

چرا خطاب به مردان

آنچه در این آیات آمده، همه خطاب به مردان است؛ زیرا نفرموده: «حرم علیکن آبائکن...» رازش این است که تقاضای ازدواج و خواستگاری به حسب عرف از سوی مردها صورت می‌گیرد؛ از اين رو، به آن‌ها می‌گوید: وقتی خواستید ازدواج کنید متوجه باشید که ازدواج با این‌ها حرام است.

به هر صورت، ازدواج زن نیز با عده‌ای از مردان حرام مي‌باشد و کافی است برای روشن شدن محارم زن در ازدواج، عناوین را برعکس کنيم و به جای مادر، پدر و به جای خواهر، برادر و به جای عمه، عمو و به جای خاله، دایی و به جای عروس، داماد و به جای نامادری، ناپدری و به جای دختر خواهر و برادر، پسر خواهر و برادر قرار دهيم.

آمیزش

آمیزش پیش از ازدواج (زنا)، موجب می‌شود مادر و دختر آن زن بر زناکننده حرام شود؛[7] چنان‌که اگر کسی با زن شوهردار (مسلمان یا غیرمسلمان) زنا کند، همیشه بر زنا کننده حرام خواهد شد؛ بدین معنا که اگر از شوهرش جدا هم بشود، نمی‌تواند با وی ازدواج کند.

یادآور می‌شويم که آمیزش با مرد نیز موجب حرمت ازدواج با مادر مفعول (شخص لواط داده) و خواهر و دختر او می‌شود؛ زیرا این شخص در حکم همسر آن مرد قرار می‌گیرد[8].

طلاق

طلاق نیز در صورتی که مکرر (3 بار) انجام شود، باعث حرمت ازدواج با زن مطلقه می‌شود. قرآن كريم مي‌فرمايد: «(فَإِن طَلَّقَهَا فَلاَ تَحِلُّ لَهُ مِن بَعْدُ حَتَّى‏ تَنكِحَ زَوْجاً غَيْرَهُ)؛ و اگر (شوهر براى بار سوّم) آن (زن) را طلاق داد، پس از [آن‏] به بعد بر آن (مرد) حلال نخواهد بود؛ تا اينكه با شوهرى غير از او ازدواج كند. و اگر (شوهر دوّم) او را طلاق داد.»[9] این محرومیت برای کنترل مردان هوس‌بازی است که زندگی زنان را به بازی می‌گيرند. گفتني است چنانچه با وساطت مُحَلِّل، نُه بار طلاق دهد، همواره بر او حرام می‌شود[10].

کفر

کفر به عنوان نمادی از باور نادرست، مانع از ازدواج انسان مؤمن با کافر می‌شود؛ بدین معنا که زن مسلمان حق ندارد با مرد کافر ازدواج کند، و مرد مسلمان نیز نباید با زن کافر پیمان زناشویی ببندد. قرآن‌كريم مِي‌فرمايد: «(وَلاَتَنكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى‏ يُؤْمِنَّ... وَلاَ تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى‏ يُؤْمِنُوا)؛ و با زنان مشركِ [بت‌‌پرست‏] ، ازدواج نكنيد؛ تا ايمان آورند... و به مردان مشرك [بت‌پرست‏] زن مدهيد، تا ايمان آورند.»[11]

راز ممنوعیت ازدواج با مشرکان این است که در معاشرت‌ها، و به ویژه در معاشرت زناشویی که تأثیر عمیقی بر روحیة طرف مقابل دارد، مشرک سعی می‌کند، همسر خود را به سوی عقاید باطل خویش دعوت نماید.
مشرک به معنای کسی است که شریکی برای خدا قرار می‌دهد، و به این معنا یهود و نصاری نیز (به خاطر این‌که به نحوی برای خدا شریک قرار می‌دهند) جزء مشرکان می‌باشند، ولي از آن‌جا که قرآن در خطاب با آن‌ها تعبیر به (اهل‌الکتاب) می‌کند، حکم شرک از این جهت شامل آن‌ها نمی‌شود.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. نساء/ 23.

[2]. همان.

[3]. وسائل الشیعه، ج 14، ص 293.

[4]. نساء/ 22.

[5]. همان.

[6]. همان.

[7]. تحریر الوسیله، ج 2، ص 278؛  وسائل الشیعه، ابواب ما یحرم بالمصاهره.

[8]. همان، ص 281.

[9]. بقره/ 230.

[10]. ر.ک: جواهر الکلام، ج 30، ص 18.

[11]. همان، 221.