توضیحات
دسته: ـ اگر هر امامی را امام معصوم غسل می‌دهد و نماز او را می‌خواند، پس بر حضرت مهدی7 چه کسی نماز خواهد خواند؟ و آیا رجعت ممکن است؟
بازدید: 1156

پرسش:

اگر هر امامی را امام معصوم غسل می‌دهد و نماز او را می‌خواند، پس بر حضرت مهدی7 چه کسی نماز خواهد خواند؟ و آیا رجعت ممکن است؟

˜ پاسخ:

آنچه از روایات معصومین استفاده می‌شود آن است که حضرت امام حسین7 در زمان حکومت حضرت مهدی7 زنده می‌شوند و هنگامی که حضرت مهدی7 از دنیا رفتند عهده‌دار غسل و نماز و دفن حضرت می‌شوند.
رسیدگی به کفن و دفن امام معصوم با چه کسی است؟

مشهور است که امام معصوم را غیر از امام معصوم غسل نمی‌دهد و اکثر کتب تاریخی نیز این قضیه را نقل نموده‌اند و در منابع روائی هم روایاتی بیان شده که اجمالاً این مطلب را ثابت می‌کند و مرحوم کلینی در کتاب شریف کافی[1] بابی را تحت عنوان «امام را جز یکی از ائمه غسل نمی‌دهند» آورده است. اما فقط 3 روایت از حضرت امام رضا7 نقل می‌کند که دلالت آنها صریح نیست و احتمالات دیگری نیز داده می‌شود مثلاً:

ابو معمر می‌گوید از امام رضا7 پرسیدم که امام را امام غسل می‌دهد؟ حضرت فرمودند: سنتی (= شیوه نیکو و مستحب) است از موسی بن عمران، یکی از شیعیان نیز به حضرت امام رضا7 عرض می‌کند «واقفیه»[2] با ما مشاجره می‌کنند و می‌گویند: امام را جز امام، غسل نمی‌دهد (کنایه از اینکه امام کاظم7 در بغداد شهید شده و فرزند او علی بن موسی7 در مدینه بودند چگونه ممکن است ایشان را غسل داده باشند. پس پدر خود را غسل نداده‌اند و چون امام را امام باید غسل دهد پس علی بن موسی الرضا7 امام نیستند.)

امام رضا7 فرمودند: آنها چه می‌دانند که چه کسی او را غسل داده است؟! بعد، از آن شخص پرسیدند: تو چه جوابی دادی آن شخص می‌گوید گفتم: اگر مولایم بگوید: خودم او را در زیر عرش پروردگار غسل داده‌ام، راست گفته و اگر بگوید: در دل زمین غسل داده‌ام راست گفته. امام رضا7 فرمودند: این چنین نیست. او گفت: پس چه بگویم؟ حضرت فرمودند: بگو من غسلش داده‌ام. گفتم: بگویم شما غسل داده‌اید؟ فرمودند: آری[3]. با توجه به این روایت معلوم می‌شود در زمان خود ائمه7 نیز این که امام باید امام را غسل بدهد از مسلّمات بوده و به آن استناد می‌شده است.

در مورد اینکه چه کسی عهده‌دار امر نماز و دفن حضرت امام حسین7 شده اختلاف بسیار است و محدث قمی7 می‌نویسد: در کتب معتبر کیفیت دفن امام حسین7 و اصحاب او به تفصیل بیان نشده است[4]. آنچه مسلّم است آن است که قبیله‌ بنی اسد آمدند و شهدا را دفن کردند و از روایتی که «شیخ کشی» (از بزرگان علم رجال) در کتاب رجال کشی نقل کرده، به دست می‌آید که امام سجاد7 به قدرت امامت از حبس عبیدالله بن زیاد در کوفه خارج شدند و در کربلا حاضر شده و به کفن و دفن پدر بزرگوار خود و دیگر شهدای کربلا رسیدگی کردند و اگر این صحیح باشد آمدن امام رضا7 نیز از مدینه به بغداد مؤیدی خواهد داشت چرا که امام رضا7 در حبس هم نبودند[5]. هر چند محدث قمی ادعا می‌کند کیفیت دفن امام حسین7 در کتب معتبر بیان نشده اما در کتاب نفس‌المهموم می‌نویسد:

در محل خود ثابت است که بر معصوم ولایت ندارد مگر امام معصوم؛ و امام را باید امام غسل دهد و اگر امام در مشرق باشد و وصی او در مغرب، خداوند میان آنها جمع می‌کند[6]. اما علامه شعرانی در توضیح آن می‌نویسد: در رسیدگی به امور امام قبلی، ولایت با وصی اوست هر چند آن وصی، پسر کوچک‌تر باشد و آن امام، پسر بزرگ‌تری داشته باشد؛ چنانچه هنگام شهادت امام صادق7 امام کاظم7ـ که از برادر خود عبدالله افطح کوچک‌تر بودند ـ بر او مقدم شدند و کفن و دفن حضرت امام صادق7 را انجام دادند.

اما اینکه آیا امام، خودش باید بی‌واسطه تجهیز نماید یا می‌تواند دیگری را مأمور کند یا راضی شود به عمل دیگری؟ اینها از اختیارات خود امام است. شیخ طوسی; در احکام غسل میت حدیثی روایت کرده‌اند از معاویه بن عمار که از خواص اصحاب امام صادق7 است که آن حضرت وصیت کرد: معاویه بن عمار او را غسل دهد. و شیخ طوسی از این حدیث تعجب ننموده و تأویل نکرده، از این رو معلوم می‌شود علمایی مانند شیخ طوسی و شیخ مفید7 جایز می‌دانستند غیرمعصوم عهده‌دار غسل معصوم گردد البته با وصیت امام و یا رخصت یا رضایت ولیّ او.

و اینکه باید حتماً مباشر غسل معصوم، معصوم باشد بین متأخرین، معروف شده و میان علمای سابق که عارف به مسائل کلام و عقاید این فرقه بوده‌اند ثابت نبوده و این همه کتاب، که علمای سابق در علم کلام و عقائد یا در خصوص امامت نوشته‌اند غسل دادن امام توسط امام بعدی را جزء شرایط امامت نام نبرده‌اند[7].

البته در خصوص نماز امام معصوم بر امام معصوم می‌توان به روایتی که مرحوم حاج شیخ عباس قمی از ابن بابویه قمی نقل می‌کند استشهاد کرد که بخشی از روایت این است که جعفر کذّاب عموی امام زمان7 به همراه تعدادی از شیعیان به صحن خانه‌ امام حسن عسکری وارد شد، دید بدن مطهر امام حسن عسکری7 را کفن کرده‌اند و آماده نماز است، آنگاه جلو ایستاد تا بر برادر خود نماز بخواند، همین‌که خواست تکبیر بگوید طفلی گندم‌گون، پیچیده موی، گشاده دندان، مانند پاره‌ ماه بیرون آمد و ردای جعفر را کشید و فرمود: ای عمو بایست که من سزاوارترم از تو به نماز بر پدر خود! در آن هنگام جعفر عقب رفت و رنگش متغیر شد و آن طفل پیش ایستاد و بر پدر بزرگوار خود نماز خواند...[8]

شیخ حرعاملی نیز از کتاب «کشف الغمه» نقل می‌کند که امام سجاد7 به حضرت امام باقر7 وصیت کرد که ایشان را غسل دهد و فرمود: امام را جز امام نباید غسل بدهد[9].
نتیجه‌گیری:

آنچه از دلایل و روایات مشهور به دست می‌آید این است که امام معصوم نسبت به رسیدگی به امور معصوم مانند غسل و کفن و نماز و دفن از دیگران اولی است و در کیفیت اقدام امام که آیا:

1. به طور مستقیم خود متکفل این امر می‌شود؛

2. یا دیگری را مأمور می‌کند؛

3. یا اینکه به عمل دیگری رضایت می‌دهد؛

4. یا اینکه خود مستقیماً ولو به صورت مخفی عمل غسل و نماز را انجام می‌دهد ولو اینکه به علت تقیه اجازه بدهد دیگری هم یک بار دیگر غسل دهد یا نماز بخواند.

چنانچه برخی محققین نوشته‌اند: تحقیق درباره‌ این موضوع در این زمان نتیجه‌ عملی، بلکه اعتقادی خاصی ندارد و از ضروریاتی هم نیست که با اقرار یا انکار آن اثر مهمی ثابت شود[10].

«رجعت» و بازگشت کسانی که مرده‌اند چگونه ممکن است؟

رجعت به معنای بازگشت است و در منابع اسلامی نیز به کار رفته و به این معنا است که امامان معصوم7 و تعداد زیادی از کسانی که جهان را بدرود گفته‌اند بار دیگر پس از حضرت مهدی7 و پیش از شهادت او به خواست خداوند و اراده حکیمانه او به این جهان باز می‌گردند و نخستین رجعت کننده امام حسین7 هستند و پس از ایشان همه‌ امامان یکی پس از دیگری رجعت خواهند کرد[11]. رجعت از عقاید مسلّم شیعه است و آیات و روایات زیادی بر آن دلالت دارد.

لازم به ذکر است که این بازگشت و زنده شدن بعضی افراد، اختصاص به امت پیامبر ندارد، و در قرآن موارد متعددی از امت‌های گذشته نقل شده است مانند آیه 243 سوره‌ بقره که می‌فرماید:

(أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُوا مِن دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللّهُ مُوتُوْا ثُمَّ أَحْيَاهُمْ إِنَّ‌اللّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى‌النَّاسِ وَلكِنَّ أَكْثَرَالنَّاسِ لاَيَشْكُرُونَ)؛ «آيا اطلاع نيافتى از كسانى كه از بيم مرگ، از خانه‏هايشان خارج شدند و حال آنكه آنان هزاران (نفر) بودند؟! و خدا به آنان گفت: «بميريد!» سپس آنان را زنده كرد؛ قطعاً خدا نسبت به مردم داراى بخشش است؛ و ليكن بيشتر مردم، سپاسگزارى نمى‏كنند.»

یا آیه 259 سوره بقره که به داستان مردن حضرت عزیر7 به مدت صد سال و زنده شدن ایشان اشاره دارد...

(أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى‏ قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى‏ عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّى‏ يُحْيِيْ هذِهِ اللّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللّهُ مِاْئَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْماً أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَل لَبِثْتَ مِاْئَةَ عَامٍ فَانْظُرْ إِلَى‏ طَعَامَكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِلنَّاسِ وَانْظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كَيْفَ نُنْشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْماً فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللّهَ عَلَى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِيرٌ)؛ «(اطلاع نيافتى از) همچون كسى كه از كنار آبادى عبور كرد، در حالى كه  [ديوارهاى‏] آن، به روى سقف‏هايش فرو ريخته بود! (آن پيامبر با خود) گفت: «چگونه خدا اين‏[ها] را پس از مرگش[ان‏]، زنده مى‏كند؟!» و خدا او را صد سال ميراند؛ سپس او را بر انگيخت؛ (و به او) فرمود: «چقدر درنگ كردى؟» (پيامبر) گفت: «يك روز؛ يا بخشى از يك روز را درنگ كردم.» (خدا) فرمود: «بلكه صد سال درنگ كردى! پس به غذايت و نوشيدنى‏ات بنگر، كه هيچ گونه تغيير نيافته است! و [لى‏] به الاغ خود نگاه كن كه چگونه از هم متلاشى شده، و اين امور براى اين است كه تو يقين پيدا كنى)، و براى اينكه تو را نشانه‏اى براى مردم (در مورد رستاخيز) قرار دهيم. و به استخوان‏ها بنگر كه چگونه آنها را برداشته، [به هم يوند مى‏دهيم،] سپس گوشت بر آن مى‏پوشانيم!» پس هنگامى كه (اين حقايق) بر او روشن شد، گفت: «مى‏دانم كه خدا بر هر چيزى تواناست.»

حدود 76 آیه از قرآن پیرامون رجعت تفسیر و تأویل شده است. علامه مجلسی; می‌فرماید اگر احادیث رجعت متواتر نباشد دیگر در هیچ مورد دیگری نمی‌توان ادّعای تواتر کرد[12]. شیخ حر عاملی 520 روایت در این زمینه در کتاب «الایقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه» نقل کرده است.

همچنین در بحارالانوار مرحوم مجلسی از این روایات فراوان به چشم می‌خورد مانند اینکه امام صادق7 فرمودند: ایّام الله 3 روز است روز قیام قائم و روز رجعت و روز رستاخیز[13].

در ادعیه و زیارت نامه‌ها هم اشارات فراوانی به رجعت شده است مثلاً در زیارت جامعه کبیره می‌خوانیم: «معترف بکم، مؤمن بایابکم مصدّق برجعتکم، منتظر لامرکم...»؛ «به شما ایمان دارم، بازگشت شما را باور دارم رجعت شما را تصدیق می‌کنم، امر شما را انتظار می‌کشم»[14].

و طبق روایات، ائمه7 نیز یکی پس از دیگری بازخواهند گشت و اولین کسی که رجعت می‌کند حضرت امام حسین7 هستند و آنقدر در زمین حکومت می‌کند تا موی ابروهایش بر روی چشم مبارکش بیفتد[15].
و در روایتی حکایت شده: امام حسین7 با اصحاب خود که شهید شدند رجعت می‌کنند. و در روایتی دیگر از امام صادق7 نقل شده هفتاد پیامبر با امام حسین7 بیرون می‌آیند در حالی‌که حضرت حجت ـ عجل‌الله تعالی فرجه ـ در میان مردم می‌باشد و وقتی معرفت امام حسین7 در دل‌های مؤمنان قرار گرفت حضرت مهدی7 از دنیا می‌روند و حضرت امام حسین7 ایشان را غسل می‌دهند و کفن می‌کنند و بر او نماز می‌خوانند و در لحد می‌گذارند. زیرا که امام را، غیر از امام دیگری غسل نمی‌دهد و بر او نماز نمی‌خواند[16].

پی‌نوشت‌ها:
[1]. کافی،‌ ج 1، ص 384 و اصول کافی با ترجمه (4 جلدی)، ج 2، ص 224.

[2]. فرقه‌ای هستند که از زمان شهادت امام کاظم7 به وجود آمدند و عقیده داشتند امام کاظم7 از دنیا نرفته است.

[3]. کافی، ج 1، ص 384.

[4]. نفس المهموم، ترجمه علامه شعرانی، ص 349.

[5]. رمز المصیبه، ‌ج 3، ص 69.

[6]. نفس المهموم، ص 345.

[7]. نفس المهموم با ترجمه علامه شعرانی، ص 347.

[8]. منتهی الامال، ص 1035.

[9]. الایقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه، ص 333.

[10]. اصول کافی، ترجمه جناب آقای مصطفوی، ج 2، ص 225.

[11]. امام مهدی از ولادت تا ظهور، سید کاظم قزوینی، ص 792.

[12]. بحارالانوار، ج 53، ص 122.

[13]. بحارالانوار، ج 53، ص 63.

[14]. مفاتیح الجنان، ص 907.

[15]. بحارالانوار، ج 53، ص 43.

[16]. کافی، ج 8، ص 206 و بحارالانوار، ج 53، ص 103.