توضیحات
دسته: ـ مقصود از سنگباران شيطان (رمي‌جمرات) چيست و چه اسراري دارد؟
بازدید: 3330

پرسش:

مقصود از سنگباران شيطان (رمي‌جمرات) چيست و چه اسراري دارد؟

˜ پاسخ:
درآمد:

يکي از اعمال واجب در سرزمين «منا» سنگباران کردن نمادين شيطان است، اين عمل در روز دهم ذي‌الحجه (= عيد قربان) در مورد «جمره عقبه» (محل سنگباران سوم) و با هفت سنگ انجام مي‌شود و در روز يازدهم و دوازدهم ذي‌الحجه در مورد «جمره اولي، وسطي و عقبه» (سه محل سنگباران) و براي هر کدام با هفت سنگ انجام مي‌شود[1].

سنگباران نمادين شيطان عملي عبادي است که با قصد قربت انجام مي‌گيرد و محل هر سه جمره آن در سرزمين منا مشخص و مشهور است، و در عصر ما به صورتي ساخته شده که ستون‌هاي بزرگي براي ضربه‌زدن به آن‌ها وجود دارد و سنگباران از دو طبقه ممکن است.
واژگان:

واژه «رمي» به معناي انداختن چيزي و پرتاب کردن سنگ و تيرانداختن آمده است[2]، واژه «جمرات» به معناي محل سنگباران است که سه مکان مشخص جمره اولي، جمره وسطي و جمره عقبه را شامل مي‌شود. از امام علي7 و امام صادق7 حکايت شده که در مورد جمرات فرمودند: «شيطان خود را به ابراهيم7 نماياند و جبرييل به ابراهيم7 دستور داد که با هفت سنگ او را براند»[3]. محل‌هايي که ابراهيم7 به سوي شيطان سنگ پرتاب کرد، جمرات نامگذاري شد.
اسرار سنگباران در آيينه احاديث:

1. شيطان (و شيطان صفتان) را سنگباران کنيد:

سنگباران شيطان، شيوه‌اي ابراهيمي در مبارزه است، چراکه در احاديث متعددي از امام‌ علي7 و امام صادق7 حکايت شده که شيطان بر ابراهيم7 ظاهر شد و جبرييل به ابراهيم7 دستور داد که او را با هفت سنگ بزند، سپس در محل دوم و سوم ظاهر شد و ابراهيم7 هر بار با هفت سنگ او را مورد حمله قرار داد[4].

آري، اين عمل ابراهيم7 آموزه‌اي براي همه نسل‌هاست که با شيطان (و شيطان صفتان دنيا) مبارزه کنيد. از اين رو حکايت شده که پيامبر اسلام9 نيز هنگامي که روز عيد قربان از مشعر به منا آمدند، نزد جمره عقبه آمدند و آن را با هفت سنگ زدند و همين مطلب در اسلام نيز سنت گرديد[5] و همين‌گونه در مورد جمره اول و دوم عمل کردند[6].

2. با رمي جمرات به پستي‌ها و شهوات حمله‌ور شويد:

در حديثي از امام صادق7 حکايت شده که فرمودند: «در رمي جمرات، شهوات و پستي‌ها و صفات نکوهيده را از خود دور کن (و آن‌ها را با تير سنگ خويش هدف قرار ده»[7].

3. هر ضربه‌اي به شيطان، عظمت خدا را نمايان‌تر مي‌سازد.

در احاديث متعدد حکايت شده که ابراهيم7 و پيامبر9 در هنگام سنگباران شيطان، بعد از هر سنگي يک تکبير مي‌گفتند[8]. آري، حاجيان بر ذلّت شيطان تکبير مي‌گويند و عظمت الهي را يادآور مي‌شوند. تا همه شيطان صفتان تاريخ بدانندکه عاقبت آنان ذلّت و خواري است و سرافرازي و بلند مرتبگي مخصوص خداست. آري، هرگاه شيطان رانده شد خداي بلند مرتبه جايگزين او مي‌شود که: ديو چو بيرون رود فرشته درآيد.

4. چرا سنگ ريزه با دست بزنيم؟

در حديثي حکايت شده که وقتي پيامبر9 ازدحام مردم براي «رمي جمرات» را ديد فرمودند: «همديگر را به کشتن ندهيد، چون سنگ مي‌زنيد، با نوک انگشتان پرتاب کنيد»[9] و در حديث ديگر فرمود: «با مثل اين‌ها (سنگ‌ريزه‌ها) از زياده‌روي در دين بپرهيزيد، که پيشينيان شما به خاطر غلوّ و زياده‌روي در دين هلاک شدند»[10].

آري، افراط و تفريط در هر کار موجب زيان فرد و اجتماع مي‌شود. از اين رو رعايت اعتدال در انتخاب اندازه سنگ‌ها و رعايت حال ديگران در هنگام پرتاب سنگ‌ها لازم است. از اين روست که امام‌ صادق7 به آرامش و وقار و عدم توقف در هنگام رمي جمرات سفارش کرده است[11].

5. جهت‌داري در مبارزه (و دفع دشمن با ياد خدا):

در احاديث اهل‌بيت: آمده است که سنگسار شيطان را با ياد خدا و حمد و ثناي الهي و صلوات بر پيامبر9 همراه سازيد و از خدا بخواهيد که از شما قبول کند[12]. آري، در اسلام مبارزه با دشمن نيز جهت‌دار است و هر گاه شيطان رانده مي‌شود به خاطر خدا و به ياد و دستور اوست.

6. پاک باش تا دفع ناپاکي کني:

در احاديث از امام صادق7 حکايت شده که مستحب است حاجيان در هنگام رمي جمرات، با طهارت باشند[13] يعني با حالت وضو (و يا غسل) باشند و از ناپاکي‌هاي معنوي به دور باشند؛ آري کسي بهتر مي‌تواند شيطان پليد را براند که خود پليد و ناپاک نباشد.

7. رمي جمرات موجب پاکي از گناهان:

در حديثي از پيامبر9 حکايت شده: «حاجي هنگامي كه رمي جمرات مي‌کند، از گناهانش خارج مي‌شود»[14] و در حديث ديگري از امام صادق7 حکايت شده که: «حاجيان با هرسنگي که مي‌زنند، گناه کبيره‌اي از آن‌ها برطرف مي‌شود»[15]. آري، کسي که شيطان پليد را از خود راند، از پليدي‌ها به دور مي‌شود و به لطف الهي پرونده گذشته او نيز پاک مي‌گردد.

8. سنگباران شيطان، باطني نوراني دارد.

در حديثي از پيامبر9 حکايت شده: «هنگامي که رمي جمرات نمودي، براي تو نوري در رستاخيز خواهد بود»[16]. آري، هر کس شيطان را از خود دور سازد از تاريکي گمراهي مي‌رهد و به خدا نزديک مي‌شود و نوراني مي‌گردد که خدا نور آسمان‌ها و زمين است.
اسرار سنگباران در کلام صاحب‌نظران

1. رمي جمرات سه گانه و تلاش‌هاي سه‌گانه شيطان:

«در منطقه جمرات شيطان بر آن شد که آدم را فريب دهد ولي موفق نشد، بعدها شيطان در سه منطقه تصميم گرفت تا ابراهيم و اسماعيل و هاجر را گمراه نمايد ولي از مأيوس‌شدن ابراهيم (و دست برداشتن از وظيفه قرباني فرزند) در همان مرحله اول پشيمان گشت؛ اما هاجر و اسماعيل را در سه نوبت وسوسه نمود و شايد سرّ اين که روز دهم حاجي فقط جمره عقبي را رمي مي‌کند ولي در روز يازدهم و دوازدهم هر سه جمره را رمي نمايد اشاره به همين معنا باشد»[17].

2. ظاهر و باطن رمي جمرات:

«رمي جمرات نيز ظاهري دارد و باطني، ظاهر آن را همه انجام مي‌دهند اما باطن آن را فقط تعداد اندکي انجام مي‌دهند و سرّ اين معنا آن است که انسان شيطان را واقعاٌ از خود برهاند... رمي شيطان نيز تنها با سنگ انداختن بدون توجه به باطن آن، نخواهد بود»[18].

3. هفت سنگ، اشاره به هفت طبقه ماديت:

«عدد هفت در رمي جمرات، دستور شارع مقدس اسلام، و شايد رمز و حکمتش نجات‌يابي از هفت طبقه ماديت و ظاهر عالم و ورود به عرصه‌گاه بي‌حدّ و مرز ملکوت و يافتن جايگاهي در کنار ملکوتيان پس از رهايي از شيطان است»[19].

4. هفت سنگ اشاره به هفت راه تسلط شيطان يا منزلگاه‌هاي انسان:

«در اين‌جا دو وجه به نظر مي‌رسد:

وجه اول: شايد به اين سبب باشد که شيطان و هواي نفس از هفت مجرا بر انسان مسلط مي‌شود: پنج قوّه حسي (بينايي، چشايي، بويايي، شنوايي، لامسه) و دو قوه شهوت و غضب، بنابراين شيطان از هفت راه داخل هويت و نفس انساني مي‌شود که بايد راه نفوذش را بست.

وجه دوم: از آن‌جا که انسان در دنيا مسافري بيش نيست، بنابراين از زمان پيدايش تا آخرين نقطة وصول به کمال انسانيّت، بايد از هفت مرحله (طبع، نفس، عقل، روح، سر، خفي، اخفي) و منزلگاه بگذرد»[20].

5. جمره عقبه سمبل شيطان اصلي (نفس اماره):

«شايد حکمت رمي جمره عقبه، که مشهور به شيطان بزرگ است، اين است که در نبرد با دشمنان بايد سراغ خشکاندن ريشه بروي که زدن شاخ و برگ سود چنداني ندارد، زيرا تا هنگامي که بت بزرگ که همان نفس اماره است در ميدان حيات تاخت و تاز دارد، با از دست دادن شاخ و برگ، به دنبال جايگزين کردن شاخ و برگ ديگري مي‌رود»[21].

6. نيت خالص در رمي جمرات:

«در وقت «رمي» نيّت را خالص کن تا تيري که پرتاب مي‌کني، همراه با مرکب قدرت حق به هدف بخورد»[22].

7. رمي جمرات سه گانه، و مراتب سه گانه نفس انسان:

«ممکن است رمي جمرات سه گانه اشاره به مراتب سه‌گانه نفس انسان باشد و هر جمره در حقيقت تجلّي يک مرحله از نفس انسان است که حاجي در حقيقت به رمي نفسانيّت خويش در همه ابعاد آن مي‌پردازد. (والله اعلم) و بدين جهت است که در روايات آمده است که رمي جمرات گناهان کبيره انسان را مي‌بخشايد»[23].

... نفس انسان نيز داراي سه مرتبه نباتي و حيواني و انساني است و حاجي بايد در حج هوشيارانه به تربيت نفس خود بپردازد[24].

در راه عشق وسوسه اهرمن بسي است                           

پيش آي و گوش دل به پيام سروش کن

(حافظ)

8. تکرار جمرات، نشانه موانع متعدد در راه حق:

«تعدد عقبات (جمره اولي، وسطي، عقبه) نشانه آن است که براي رسيدن به حق تنها يک مانع نيست، بلکه موانع متعدد در عقبات متفاوت در سر راه است. در هر قدمي که انسان به خانه حق نزديک مي‌شود سنگي جلوي پاي او مي‌آيد و دفاع بر او لازم مي‌شود... و شگفتا که شيطان صف‌بندي تثليثي (سه‌گانه) خود را در همه‌جا پياده کرده است. در يهود اُقنوم‌هاي سه‌گانه به جاي توحيد موسي و در مسيحيت تثليث ابن و اب و روح‌القدس به جاي توحيد عيسوي، و در يونان سه چهره در يک سر و در راه تکامل انسان زر و زور و تزوير[25]... .

9. چرا در رمي جمره اول و دوم رو به قبله و در جمره سوم پشت‌ به
قبله باشيم:

«در رمي جمره اُولي و جمره وسطي چون شيطان مانع از آن است که انسان به طرف خانه کعبه به پيش رود لذا شخص حاجي رو به طرف خانه خدا به رمي شيطان مي‌پردازد تا او را از سر راه خويش بردارد اما در جمره عقبه چون نزديک به حرم حق است بايد مانع از ورود شيطان به اين حرم گردد. لذا پشت به کعبه و رو به شيطان به مصاف او مي‌رود[26].

10. رمي جمرات پشت شيطان را مي‌شکند:

صاحب کيمياي سعادت مي‌نويسد:

«امّا انداختن سنگ، مقصود وي (حج‌گزار) اظهار بندگي است ـ بر سبيل تعبّد محض ـ و ديگر تشبّه به ابراهيم7... پس اگر در خاطر تو آيد که شيطان وي را پيدا آمد و مرا پيدا نيامده است، بيهوده سنگ چه اندازم؟ بدان که اين خاطر تو را، از شيطان پيدا آمد. سنگ بينداز تا پشت وي بشکني که پشت وي بدان شکسته شود»[27].

و مولي محسن فيض کاشاني در پاسخ شبهه فوق مي‌نويسد: «بايد بداني که اين خيال از شيطان است و او آن را در دل تو انداخته تا اراده‌ات را در رمي جمرات سست گرداند و به دلت اندازد که اين کاري بيهوده و شبيه بازي کودکان است که نبايد به آن مشغول شوي؛ ليکن تو بايد با جديّت و کوشش در رمي، او را از پيش خود براني و دماغش را به خاک بمالي و بداني که تو در ظاهر سنگ به سوي عقبه مي‌اندازي، اما در واقع سنگ بر چهره شيطان مي‌زني و پشت او را مي‌شکني؛ زيرا خواري و مقهوريّت شيطان جز با تعظيم و امتثال امر الهي و به مجرد فرمان او ـ بي‌آنکه عقل و نفس در آن دخالتي کنند ـ حاصل نمي‌شود»[28].

11. فرشته خوي شويد تا شيطان را برانيد:

آيت الله جوادي آملي مي‌فرمايند:

«اگر مسأله رمي جمرات و سنگ زدن به جمره‌ها مطرح است، در حقيقت ديو درون و بيرون را رمي کردن و شيطان انس و جن را راندن است، تا انسان فرشته نشود، شيطان از حريم او بيرون نمي‌رود. اگر فرشته خوي شد، آن گاه است که از گزند شيطنت مصون مي‌ماند»[29].

چيست رمي الجمار نزد خرد                  نفس امّاره سنگسار کنند[30]

12. رمي جمرات، تمرين عمل مبارزه سازنده و هدفدار:

«رمي جمرات يک تمرين عملي هدفدار و سازنده است براي زنده نگه داشتن روح مبارزه و مجاهدت با صفات زشت شيطاني و زدودن اوهام و وسوسه‌هاي ابليسي، رذائل و مفاسد اخلاقي، شرک و آلودگي از درون وجود آدمي و محيط زندگي است»[31].

رمي جمر کردي زدي بر ديو دون سنگ

                                                   هم بر سر نفس شرير پرفسون سنگ

انداختي بر فــرق دنياي زبــــون سنگ

                                                     تـا جـانت ايمن گردد از آفات دوران

13. رمي جمرات سه‌گانه به اندازه گناهان مشهور است.

سنگريزه‌هايي که در اين دو روز (يازدهم و دوازدهم ذي‌الحجه) مي‌زنند تعداد آن چهل و دو عدد است و آن عدد مساوي با تعداد گناهان مشهور است. کفر، شرک، نفاق، ناسپاسي، حرص، بي‌شرمي، تکبّر، سرکشي، دروغ، خيانت، سخن چيني، غيبت، عاق والدين، رياء، خودآرايي براي زن نامحرم، دشمني، قتل، فرار از جنگ، زنا، رباخواري، لواط، تهمت، دزدي، حرام‌خواري، کم‌فروشي، شرب خمر، قمار بازي، شهادت ناحق، سوگند دروغ، اسراف، غنا، خوارکردن مظلوم، تکيه بر ستمگر، پيروي از هواي نفس، يأس، جنگ با دوستان خدا، نگاه به نامحرم، ستمکاري، ارتداد، سبک شمردن احکام الهي، ايمن بودن از مکر و عقاب خدا، سرپيچي از عبادت.
گويا با هر سنگي شيطان را از جان خود دور مي‌سازيم، و از معصيتي و پيامد آن مي‌گريزيم[32].

[1]. البته برخي احکام خاص روز سيزدهم ذي الحجه براي برخي افراد وجود دارد (نک: مناسک حج، مراجع عظام و کتب مفصل فقهي و حديثي، از جمله تحرير الوسيله: 1، 455)

[2]. نک: التحقيق في کلمات القرآن الکريم، مصطفوي، ج 4، ص 207.

[3]. قرب‌الاسناد: 147، 532 و کنزالفرائد: 2، 82 و علل‌الشرايع: 437، 1 والحج والعمرة في الکتاب والسنة، ص 230.

[4]. همان.

[5]. دعائم الاسلام: 1، 323.

[6]. سنن الدارمي: 2، 63 و السنن الکبري: 5، 241، 9662.

[7]. مصباح الشريعة، ص 92 و المحجة البيضاء، ج 2، ص 207.

[8]. نک: منابع پاورقي‌هاي قبلي.

[9]. سنن ابي‌داود: 2، 200، 1966 و مسند ابن‌حنبل: 10، 323، 27202.

[10]. السمتدرک علي الصحيحين: 1، 637، 1711 و الحج والعمرة في الکتاب والسنة، ص 232.

[11]. کافي: ج 4، ص 480، ح 1.

[12]. کافي، همان.

[13]. کافي: ج 4، ص 478، ح 1؛ التهذيب: ج 5، ص 198، ح 661.

[14]. الفقيه: ج 2، ص 214، ح 2196.

[15]. کافي: 4، 480، 7؛ المحاسن: 1، 142، 189.

[16]. الترغيب و الترهيب: 2، 207، 3 و الحج و العمرة في الکتاب و السنة، ص 234.

[17]. از ميقات تا عرفات، ص 120.

[18]. از ميقات تا عرفات، ص 119.

[19]. در بارگاه نور، ص 107.

[20]. اسرار و معارف حج، سفري دوباره، ص 33 ـ 35.

[21]. در بارگاه نور، ص 106.

[22]. همان، ص 106.

[23]. از ميقات تا عرفات، ص 120 ـ 121.

[24]. همان، ص 124.

[25]. همان، ص 124.

[26]. همان، ص 124 ـ 125.

[27]. کيمياي سعادت، ص 196.

[28]. المحجة البيضاء، ج 2، ص 203.

[29]. عرفان حج، ص 41.

[30]. عبدالرزاق اصفهاني.

[31]. آثار تربيتي و معنوي حج، ص 17.

[32]. حج در کلام قرآن و عترت، ص 249 ـ 251.