توضیحات
دسته: ـ آیا ذکر مراحل دوران جنین در قرآن با یافته‌های علوم پزشکی سازگار است؟
بازدید: 2289

شبهه 

آیا ذکر مراحل دوران جنین در قرآن با یافته‌های علوم پزشکی سازگار است؟

˜ پاسخ

یکی از معجزات قرآن عدم اختلاف و تناقض با علوم است با وجود پیشرفت‌های فراوان در زمینه پزشکی باز هم شاهد اعتراف دانشمندان در زمینه هم‌نوایی علوم با قرآن هستیم. در این شبهه به بررسی خلقت گوشت بعد از استخوان در دوران جنینی می‌پردازد. واژة استخوان مترادف «عَظْم» در زبان عربی است[1]. لغت‌شناسان ریشة «ع‌ـ‌ظ  م» را در اصل به هرچیزی که در نیروی مادی یا معنوی بر دیگران برتری دارد معنا کرده‌اند از این‌رو استخوان به سبب سختی و استحکام آن در برابر بافت‌های نرم (گوشت) «عظم» نامیده‌اند[2].

در قرآن‌کریم افزون بر کاربرد دو واژة «عظم» و جمع آن «عظام»، واژه‌های «ترائب»، «تراقی»، «کعبین»، «صلب» و جمع آن «اصلاب» به کار رفته است که هر یک نامی است برای استخوانی خاص در بدن می‌باشد، این واژه‌ها در مجموع 20 بار در 18 آیه از قرآن آمده است. «عظم» دو بار[3]، «عظام» 13 بار در 12 آیه[4]، «صلب» و «ترائب» یک بار[5] و «اصلاب»[6]، «تراقی»[7] و «کعبین»[8] هر کدام یک بار.
آفرینش استخوان

قرآن بعد از بیان مرحله «مضغه؛ گوشت جویده» به مرحله دیگری اشاره می‌کند و می‌فرماید: (ثُمّ خَلَقْنَا النّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظامًا فَکَسَوْنَا الْعِظامَ لَحْمًا)[9]؛ «سپس آب اندک سیّال را به صورت [خون‌بسته] آویزان آفریدیم؛ و [خون‌بسته] آویزان را به صورت (چیزی شبیه) گوشت جویده شده آفریدیم و گوشت جویده شده را به صورت استخوان‌هایی آفریدیم و بر استخوان‌ها گوشتی پوشاندیم».

کاربرد فعل «خَلَقَ» نشان می‌دهد که ضرورتی برای تبدیل همة مضغه به استخوان وجود ندارد، زیرا این فعل به معنای «ایجاد یا کیفیت مخصوص» بوده، فقط بر چگونگی پیدایش و اندازه‌گیری مقادیر مورد نیاز برای آفرینش استخوان دلالت دارد[10]. از این‌جا سازگاری این یافتة پزشکی که «بخش میانی مضغه (میزودرم) با پیمودن مراحلی به استخوان تبدیل می‌شود»[11] با آیة شریفه روشن می‌گردد. برای آشنایی بهتر با مرحله استخوان‌بندی جنین، لازم است به نکات علمی آن بپردازیم.

در سومین هفته رشد جنین، لایه زایای اکتودرم، مزودرم و اندودرم تشکیل می‌شود. از لایه اکتودرم، اعضا و ساختمان‌هایی که در ارتباط با دنیای خارج باقی می‌مانند؛ ایجاد می‌گردد، مانند؛ دستگاه عصبی، پوشش حس، گوش، بینی، چشم و... ، از لایه مزودرمی اعضای سکتروم (غضروف و استخوان) دستگاه ادرار و تناسلی و... به وجود می‌آید و از لایه اندودرمی، دستگاه معده و روده‌ای، دستگاه تنفسی، مثانه و... ساخته می‌شود.

با توجه به مطالب فوق؛ غضروف و استخوان‌ها از لایه میانی (مزودرم) تشکیل می‌شود که به وسیله دو لایه دیگر (اکتودرم و اندودرم) پوشیده شده‌اند که از آن دو لایه اکثر گوشتی بدن مثل پوست، غدد... ساخته می‌شود. هم‌چنین ساخته شدن سلول‌هایی که باعث پیدایش غضروف و استخوان می‌شود؛ از هفته چهارم بارداری شروع می‌شود، اما سلول‌های ماهیچه‌ای پس از آن ساخته می‌شود[12].

گفته شد که لایه میانی مزودرم غضروف‌ها و استخوان‌ها را تشکیل می‌دهد پس بهتر است با غضروف و استخوان‌سازی آن آشنا شویم.

«غضروف» نوعی بافت هم‌بند است که به علت ویژگی ارتجاعی
فشار زیادی را می‌تواند تحمل کند و از بافت‌های نرم بدن نیز پشتیبانی
به عمل آورد. هر غضروف ماده‌ای بنیادی دارد که در ساختمان آن مقدار زیادی (حدود 70 درصد) آب به کار رفته است. این ماده بنیادی می‌تواند در آب جوش حل شود و ماده‌ای به نام ژله غضروف یا کندرین (chondrin) را به وجود آورد. رنگ غضروف سفید مایل به رنگ آب است، البته در افراد مسنّ به علت تغییرهای متابولیک، می‌تواند به زرد رنگ باشد. غضروف اولین مرحله ساخته شدن استخوان است. غضروف بافتی مشتق از مزانشیم است که برای اولین بار در اواخر هفته چهارم زندگی جنین ظاهر می‌شود و در قسمت‌هایی که می‌خواهد استخوان تشکیل دهد، ابتدا باید قالبی از غضروف به وجود آید تا بعداً به استخوان تبدیل شود، بنابراین استخوان سازی به دو صورت انجام می‌پذیرد.

1. استخوان‌سازی داخل غشایی: بافت استخوانی در داخل لایه‌ای از بافت هم‌بند مزانشیمی تشکیل و این بافت به طور مستقیم به بافت استخوانی تبدیل می‌شود. فرق استخوان‌سازی داخل غشایی با تشکیل غضروف این است که غضروف معمولاً رگ خونی و لنفی و عصب ندارد و تغذیه آن توسط انتشار صورت می‌گیرد و به لحاظ نداشتن رگ خونی، ترمیم آن به سختی صورت می‌گیرد، ولی محل تشکیل استخوان بسیار پر عروق می‌باشد.

2. استخوان‌سازی داخل غضروفی: در اکثر استخوان‌های بدن، سلول‌های مزانشیمی ابتدا به تعدادی از قالب‌های غضروفی شفاف تبدیل می‌شود که به نوبه خود استخوانی می‌گردد.

استخوانی که به گونه ابتدایی در بدن جنین تشکیل می‌شود، به طور موقت و به تمامی از نوع نابالغ یا اولیه است. بافت استخوانی جنین پس از تولد به تدریج از بین می‌رود و به جای آن استخوان بالغ یا ثانویه تشکیل می‌گردد. نکته جالبی در بافت استخوانی این است که این بافت از ابتدای تشکیل تا پایان عمر دو فعالیت متضاد دارد؛ استخوان سازی و تخریب استخوان[13].
نتیجه

با توجه به مطالب علمی می‌توان گفت: سلول‌های غضروفی و استخوانی از لایه میانی جنین (مزودرم) زودتر از سلول‌های ماهیچه‌ای و پوستی پدید می‌آیند. پس سلول‌های استخوانی و غضروفی با دو لایه دیگر جنین (اکتودرم و اندردرم) پوشیده می‌شوند و سلول‌های ماهیچه‌ای و پوستی روی آن‌ها را مانند لباس می‌پوشانند. این یافته‌های علمی با مطالب قرآنی هماهنگ است و نشان از شگفتی علمی قرآن دارد[14].
برای مطالعه بیشتر به کتاب‌های زیر مراجعه فرمائید.

1. پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، دکتر محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات مبین، ج 2، ص 457 ـ 445.

2. التمهید، محمدهادی معرفت، انتشارات نشر اسلامی، ج6، ص64.

3. طب در قرآن، دکتر عبدالحمید دیاب و قرقوز، انتشارات حفظی، ترجمه علی چراغی، ص 32.
4. رویان‌شناسی لانگمن، پروفسور توماس، وی، ترجمه بهادری، انتشارات سهامی چهر.

[1]. لغت‌نامه، ج 2، ص 1800؛ ج 10، ص 1476، فرهنگ فارسي، ج 2، ص 2318، «عظم».

[2]. التحقيق، ج 8، ص 175، «عظم».

[3]. انعام/ 146 و مريم/ 4.

[4]. بقره/ 259؛ اسراء/ 49،98؛ مؤمنون/ 14، 35، 82؛ يس/ 78؛ صافّات/ 16، 53؛ واقعه/ 47؛ قيامت/ 3؛ نازعات / 11.

[5]. طلاق/ 7.

[6]. نساء/ 23.

[7]. قيامت/ 26.

[8]. مائده/ 6.

[9]. مؤمنون/ 14.

[10]. التحقيق، ج 3، ص 109، «خلق»؛ مقاييس اللغه، ج 2، ص 213، «خلق».

[11]. التمهيد، ج 6، ص 83 ـ 85، الآيات العجاب، ص 152 ـ 153.

[12]. ر.ک. به: رويان شناسي پزشکي لانگمن، ترجمه دکتر بهادري و شکور، ص 57.

[13]. ر.ک. به: شگفتي پزشکي در قرآن کريم، حسن کريمي يزدي، ص 47 – 41.

[14]. ر.ک. به: پژوهشي در اعجاز علمي قرآن، رضايي اصفهاني، ج 2، ص 513 – 506؛ دکتر عدنان شريف، من علم طب القرآن، ص 59؛ تفسير نمونه، ج 14، ص 212؛ طب در قرآن، ص 89.