توضیحات
دسته: آيا اقوال و نظرات صحابه و تابعين از منابع تفسيرقرآن‌به‌شمار مي‏ آيد؟
بازدید: 1788

پاسخ
در مورد اقوال صحابه و تابعين، بايد تفصيل قائل شويم
1. گاهي يكي از صحابه پيامبر اكرم(ص) مانند «ابن‌مسعود»، «ابي بن كعب» يا «ابن‌عباس» صحابه‏ بزرگ پيامبراكرم9 مطلبي را از نظر لغوي بيان مي‏كنند و واژه‏اي را معنا مي‏كنند كه در اين صورت به عنوان يك نفر از اهل عرف، كلام این‌ها معتبر است، مثل بقيه‏ لغويين، بلكه بالاتر از آن‏ها، زيرا اهل آن زمان و مخاطب آيات بوده‏اند؛ بنابراين كلامشان مي‏تواند در لغت معتبر باشد.
2. اگر صحابي يا تابعي شأن نزول آيه‏اي را بيان كند، با دو شرط معتبر است، يكي این‌که آن صحابي در آن حادثه ـ به عنوان مثال در جنگ بدر ـ حضور داشته و مي‏گويد اين آيه به اين مناسبت نازل شد و ديگر این‌که موثق هم باشد، در اين دو صورت اگر مطلبي را در مورد شأن نزول آيه‏اي بيان كند، معتبر است.
3. اگر صحابي، يا تابعي، مطلبي را از پيامبر اكرم9 يا معصوم ديگري نقل كند، در اين‌جا اگر اين شخص موثق و راستگو باشد، ـ لازم هم نيست كه عادل باشد ـ كلامي كه از پيامبر اكرم9 نقل كند اين معتبر است و مي‏تواند در تفسير مورد استفاده واقع شود. به عنوان مثال مي‏گويد: پيغمبر در ذيل اين آيه اين حديث را فرمود؛ ما از اين حديث در تفسير آيه استفاده مي‏كنيم.
4. حالت چهارم اجتهاد شخصي اين افراد است. مثلاً ابن عباس يا يكي از تابعين در آيه‏اي اجتهاد شخصي كند، در اين موارد ما دليلي بر حجيت قول صحابه و تابعين نداريم بلكه اقوال صحابه و تابعين در اينجا مثل قول بقيه مفسرين است البته نكته‏اي را كه بايد در نظر داشت اين است كه صحابه و تابعين چون به عصر نزول نزديك بودند، ممكن است يك قرایني را ديده باشند و در نظر داشته‏اند و بيان كرده‏اند، از اين‌رو مي‏طلبد كه بر كلمات آن‌ها در فهم آيات، توجه ويژه‏اي داشته باشيم، ولي اين بدين معنا نيست كه كلامشان حجت باشد.
يادآوري:
البته يك تفاوتي را برخي از صاحب نظران علوم قرآني قائل شده‏اند و گفته‏اند:
اگر صحابي، معصوم باشد كلامش حجت است مثل اميرالمؤمنين علي7 هم صحابي پيامبراكرم‏9 است و هم معصوم است لذا در تفسير قرآن كلامش هم معتبر و هم حجت است، ولو نظر شخصي‏اش را گفته باشد.
اما در جايي‌كه صحابي معصوم نباشد، ما دليلي از آيات و روايات، يا عقل نداريم بر این‌که كلامش حجت است، به اين معنا كه نشود با آن مخالفت كرد؛ از اين‌‌رو اگر ما دليلي عليه كلام كسي مثل ابن‌عباس پيدا كرديم كلام ابن عباس را مثل كلام بقيه‏ مفسرين مورد نقد و بررسي قرار مي‏دهيم و دليلي نداريم كه چون ابن‌عباس گفته بنابراين نبايد كلام او را نقد و بررسي كرد.